Το αφηρημένο σχήμα του "αληθούς", όπως και η καθαρή τάχα ιδέα του "ωραίου", μπορεί να γίνει έννοια της φιλοσοφίας,όχι όμως και νόημα ζωής Παπανούτσος

Όποιος έχει πολιτογραφηθεί στων «ιδεών την πόλη» έχει βαριές ευθύνες
Ε Παπανούτσος

"... Υποστηρίζω ανεπιφύλαχτα ότι τα συνθήματα "η επιστήμη για την επιστήμη" κλπ. είχαν κάποιο βαθύτερο λόγο να διατυπωθούν με τόση αδιαλλαξία (όταν και όποτε εξαγγέλθηκαν), γιατί έπρεπε να μη νομιμοποιηθεί η δουλεία της επιστημονικής και της καλλιτεχνικής εργασίας σε αλλότριες και ύποπτες "σκοπιμότητες" και "βλέψεις". Μόνον όμως άνθρωποι ιδιόρρυθμοι και εκκεντρικοί τα ερμήνεψαν κατά λέξη και τα έκαναν προσχήματα, για να δικαιολογήσουν τη φιλαυτία και τη δουλεία τους. Η άκρα προς την αλήθεια ευλάβεια είναι αρετή του ερευνητή, ο "επιστημονισμός" όμως (με το νόημα της αποκλειστικότητας και της αυτάρκειας του θεωρητικού Λόγου) αποτελεί εκτροπή· ομοίως η καλαισθησία χαρακτηρίζει το γνήσιο καλλιτέχνη, ο "αισθητισμός" όμως (ως απόλυτη θρησκεία του κάλλους) οδηγεί στη διαστροφή και στη νοσηρότητα. Δεν είναι η επιστήμη σκοπός και δικαίωση της επιστήμης, ούτε η τέχνη σκοπός και δικαίωση της τέχνης· και της μιας και της άλλης, όπως και κάθε δραστηριότητας σημαντικής, ατομικής και συλλογικής, σκοπός και δικαίωση είναι ο άνθρωπος - το αποτελείωμα, η ευτυχία, ο ευγενισμός του. Αυτόν εκφράζει και γι' αυτόν εργάζεται ο επιστήμονας αυτόν συγκινεί και γι' αυτόν δημιουργεί ο καλλιτέχνης. Το αφηρημένο σχήμα του "αληθούς", όπως και η καθαρή τάχα ιδέα του "ωραίου", μπορεί να γίνει έννοια της φιλοσοφίας, όχι όμως και νόημα ζωής - σταυρός θυσίας. Για να ευτυχήσει και να τιμηθεί ο άνθρωπος (στο πρόσωπο το δικό σου, ή στο πρόσωπο του συνανθρώπου σου) δέχεσαι και αξίζει να πεθάνεις - ποτέ για την αυτοδυναμία ή την αυταξιότητα ενός θεωρητικού τύπου ή μιας καλλιτεχνικής μορφής.
Κοντά σ' αυτή τη θέση υποστηρίζω, εξίσου ανεπιφύλαχτα, και μια άλλη. Ο υγιής και ολόκληρος άνθρωπος (όχι φυσιολογικά, αλλά ηθικά υγιής και ολόκληρος) δεν είναι απολιτικό ον, με το νόημα ότι μπορεί να μένει αδιάφορος και ασυγκίνητος μέσα στις ταλαντώσεις και στις περιπέτειες της πολιτικά οργανωμένης εθνικοκοινωνικής ομάδας, μέσα στην οποία ζει, μοχθεί και "λογαριάζεται". Φύσει "πολιτικόν ζώον", όπως σωστά τον χαρακτήρισε ο Αριστοτέλης, δεν είναι απλώς "αγκυροβολημένος", αλλά οργανικά δεμένος στην πολιτεία που τον κλείνει μέσα στους κόλπους της: θέλοντας και μη κατέχει το πεπρωμένο της. Του ατομικού είναι ο συλλογικός βίος επέκταση, και ολοκλήρωμα. Ακέραιος (ψυχικά) δεν μπορείς να είσαι, όταν έχεις αποκοπεί από το κοινωνικό σώμα και συσπειρώνεσαι στον εαυτό σου. Ακόμη και αν το επιστημονικό ή το καλλιτεχνικό έργο σου είναι δυνατόν να ευδοκιμήσει σε μια τέτοια απομόνωση (πράγμα αμφίβολο), ο ίδιος χάνεις τη ζωντάνια, τη γνησιότητα, την αρτιότητα σου και γίνεσαι λειψό και ισχνό "κλάσμα" ανθρώπου που σιγά σιγά χάνει το νόημα της ζωής και μηδενίζεται - εκτός αν εξαϋλωθείς με την άσκηση και με τον αυταφανισμό θεωθείς σαν το Βούδα του θρύλου.
Από τούτες τις δύο προκείμενες θα συναγάγω το συμπέρασμα του συλλογισμού μου, που ήδη το μαντεύει ο αναγνώστης και δε θα χρειαστεί να μακρηγορήσω, για να το αντιληφθεί. Κανένα δικαίωμα δεν έχει ο επιστήμονας ή ο καλλιτέχνης να συνθλίψει μέσα του τον άνθρωπο και να τον ακρωτηριάσει νεκρώνοντας την ορμή προς το δημόσιο βίο και μη ενδιαφερόμενος για τίποτε άλλο παρά για το "τεχνίον" του (σαρκασμός του Πλάτωνα). Και την υποχρέωση και την ανάγκη έχει να παίρνει μέρος στη ζωή της πολιτείας και να παραστέκεται στους συμπολίτες του με τη συμβουλή και το παράδειγμα του. Δεν του ζητεί κανείς (ούτε του επιτρέπεται) να εκδηλώνεται με φανατισμούς, βιαιότητες και ακοσμίες· άλλη είναι η δική του θέση στον κοινό αγώνα και άλλος ο ρόλος που έχει να παίξει. Να σταθεί υψηλά, ναι και να μην παρασυρθεί από πάθη ταπεινά, ασφαλώς. Όχι όμως και να μείνει ακατάδεχτος και "ουδέτερος", την κρίσιμη ώρα που οι απλοί άνθρωποι, αμήχανοι και ταραγμένοι, έχουν τα μάτια στυλωμένα απάνω στους ταγούς και περιμένουν βοήθεια. Το δημιουργικό έργο δεν υποφέρει, ούτε νοθεύεται από τη συμπαράσταση αυτού του είδους. Απεναντίας "ζεσταίνεται" από τη ζωντανή ανθρώπινη παρουσία και γίνεται ουσιαστικότερο, γνησιότερο (όπου, βέβαια, υπάρχει φλέβα δημιουργική και αληθινή έμπνευση).
Κανείς δε λέει στον επιστήμονα και στον καλλιτέχνη να προδώσει την αποστολή του μισθώνοντας την πένα ή το χρωστήρα του σ' εκείνους που χρειάζονται την ιδιοφυΐα του, για να πετύχουν στις πολιτικές "επιχειρήσεις"τους. Μόνο τις ιδέες (που πιστεύει) του ζητούμε να υποστηρίξει αναλογιζόμενος δύο αδαμάντινες αλήθειες: πρώτα ότι όποιος έχει πολιτογραφηθεί στων" ιδεών την πόλη" (κατά την ωραία εικόνα του Καβάφη) έχει βαριές απέναντι στους συνανθρώπους του ευθύνες. Και έπειτα ότι ο άνθρωπος υπέχει ευθύνη όχι μόνο για όσα πράττει, αλλά και για όσα παραλείπει να πράξει".