Animated Graphics, Animated Gif,  Animated Gifs,  Animated Flowers, Color Splash, Flowers, Keefers Pictures, Images and Photos
Κάθε ομορφιά είναι αιωνιότητα. Ό,τι βλέπω, ό,τι ακούω, ό,τι αγγίζω, χώμα, αέρας, φως, είναι μέρος της αιωνιότητας. Αιωνιότητα δεν είναι ό,τι αντέχει στο χρόνο - γιατί τότε θα’χαν τα πρωτεία οι πολυκατοικίες και οι ουρανοξύστες - αλλά ό,τι σφραγίζει μια στιγμή ανεπανάληπτα.Λιλή Ζωγράφου

Κυριακή 21 Δεκεμβρίου 2008

«Τα συναισθήματα είναι σκέψεις που εμπεριέχουν μνήμη»Αντόνιο Νταμάσιο






















Julpottpuri - Juldans julmusik



Εγκέφαλος και σώμα, σύνολο ενιαίο και αδιαίρετο

Τι κοινό έχουν ο Αριστοτέλης και η σύγχρονη νευροεπιστήμη; Σύμφωνα με τον Αντόνιο Νταμάσιο, κινούνται στους ίδιους άξονες: παραδέχονται το βιολογικό υπόβαθρο του εγκεφάλου μας, την ανάγκη του για γνώση και μίμηση και την κάθαρσή του μέσω των συναισθημάτων
«Από όλους τους φυσιοδίφες της Ιστορίας προτιμώ τον Αριστοτέλη, επειδή συμφωνώ με αυτά που είπε. Ο Αριστοτέλης, όπως και εγώ, θεωρούσε τη λειτουργία του εγκεφάλου ως βιολογικό φαινόμενο. Αλλά η συμφωνία μας δεν σταματά εκεί: είπε πως όλα τα ανθρώπινα όντα επιθυμούν τη γνώση, πως η επιθυμία αυτή είναι ευχαρίστηση. Είπε πως οι άνθρωποι αρέσκονται να μιμούνται ο ένας τον άλλον και πως αρέσκονται σε διηγήσεις και θεατρικά που μιμούνται τη ζωή.
Τέλος, είπε πως τα συναισθήματα επιδρούν στη λειτουργία του εγκεφάλου προκειμένου να επέλθει η κάθαρσις».Με αυτή την εισαγωγή ο Αντόνιο Νταμάσιο άρχισε την ομιλία του στο Συνέδριο της Ψυχιατρικής που έλαβε χώρα στην Αθήνα τον Οκτώβριο. Ο πορτογαλικής καταγωγής νευροεπιστήμονας, ο οποίος σταδιοδρομεί στις ΗΠΑ, ήταν ο επίτιμος προσκεκλημένος του Συνεδρίου και η ομιλία του είχε τίτλο «Ο ανθρώπινος εγκέφαλος: από τη φιλοσοφία στη νευροεπιστήμη». Όσοι είχαν την τύχη να παρευρεθούν στο Συνέδριο απόλαυσαν έναν από τους πιο ενδιαφέροντες «εγκεφάλους» της εποχής μας να αναλύει την άποψή του για τη λειτουργία του πολυπλοκότερου οργάνου που εφηύρε η εξέλιξη. Για τους υπολοίπους παρουσιάζουμε εδώ τα κεντρικά σημεία.


Helene Lundstrom - "Jul, Jul, Stralande Jul"


Το τέλος του δυϊσμού

Πριν από 14 χρόνια ο Αντόνιο Νταμάσιο, καθηγητής Νευροεπιστημών σήμερα στο Πανεπιστήμιο της Ν. Καρολίνας, δημοσίευσε το πρώτο βιβλίο του που απευθυνόταν στο πλατύ κοινό. Το βιβλίο είχε τίτλο Descartes error: Emotion, Reason and the Human Brain και σε αυτό ο Νταμάσιο καταδεικνύει ότι ο δυϊσμός που στοίχειωσε τη δυτική σκέψη, ο διαχωρισμός σώματος και πνεύματος, δεν υφίσταται. Κατά τον συγγραφέα «η φύση δημιούργησε τη συσκευή του λογικού όχι πάνω από τη συσκευή της βιολογικής ρύθμισης αλλά επίσης από αυτή και μαζί με αυτήν». Εμβαθύνοντας σε αυτή τη σωματοποιημένη διάσταση του πνεύματος, η ομιλία του Νταμάσιο στο Συνέδριο εστιάστηκε στη νευροβιολογία των αισθημάτων (emotions) τα οποία διαχωρίζει από τα συναισθήματα (feelings). Σύμφωνα με τον ορισμό που έδωσε ο πορτογάλος επιστήμονας «τα ανθρώπινα αισθήματα είναι μη διδάξιμα προγράμματα αυτόνομης δράσης και γνωστικές στρατηγικές που στοχεύουν στη διαχείριση της ζωής μας». Επεξηγώντας την άποψή του τόνισε ότι ο φόβος ή η χαρά δεν διδάσκονται, αλλά μας καθοδηγούν στην καθημερινότητά μας, είναι απαραίτητα για την επιβίωσή μας. Παραδείγματος χάριν, ο φόβος που θα προκαλέσει ένα άγριο πρόσωπο που μας προσεγγίζει θα μας κινητοποιήσει να λάβουμε μέτρα προστασίας, να τραπούμε σε φυγή ή να αμυνθούμε.

Αναλύοντας αυτά τα προγράμματα αυτόνομης δράσης ο Νταμάσιο εξήγησε ότι χτίζονται από απλούστερα προγράμματα που σχετίζονται με ό,τι εκτιμάμε, με ό,τι θεωρούμε ότι έχει αξία: τα κίνητρά μας, τις ανάγκες μας, την πιθανότητα ανταμοιβής ή τιμωρίας. Τα προγράμματα πυροδοτούνται από ένα πακέτο ερεθισμάτων τα οποία ο τιμώμενος ερευνητής αποκάλεσε emotionally competent stimuli (ερεθίσματα ικανά να προκαλέσουν αισθήματα, EMS). Η φύση των EMS μπορεί να ποικίλλει, μπορεί παραδείγματος χάριν να πρόκειται για ένα αντικείμενο ή μία κατάσταση. Ανεξάρτητα όμως από τη φύση τους τα ερεθίσματα αυτά ασκούν συγκεκριμένη δράση στον εγκέφαλο. Οπως μάλιστα επεσήμανε ο πορτογάλος επιστήμονας τα EMS δρουν σε εγκεφαλικά συστήματα τα οποία σμιλεύτηκαν από την εξέλιξη. Παραδείγματος χάριν, η αμυγδαλή φαίνεται πως είναι το σύστημα που «φιλοξενεί» τον φόβο ή τον θυμό.


Tommy Körberg & Sissel Kyrkjebø - Julen är här Christmas Is Here



Συλλογικές και ατομικές εμπειρίες

Οσο για τα ίδια τα EMS, αυτά μπορούν να είναι εξελικτικά διατηρημένα ή να έχουν προκύψει από τις εμπειρίες του καθενός από εμάς. Με άλλα λόγια το ερέθισμα που θα πυροδοτήσει ένα αίσθημα μπορεί να είναι κάτι στο οποίο εξελικτικά το ανθρώπινο είδος έμαθε να αντιδρά (παραδείγματος χάριν, ένα άγριο ζώο που πλησιάζει μπορεί να πυροδοτήσει το αίσθημα του φόβου), ή κάτι στο οποίο κάποιος από εμάς έμαθε να αντιδρά, αλλά που δεν προκαλεί την ίδια αντίδραση στους υπολοίπους.

Ο Νταμάσιο κατέληξε στα παραπάνω συμπεράσματα έπειτα από πολύχρονη κλινική και ερευνητική εργασία. Πολύτιμο στοιχείο για τις μελέτες του υπήρξαν οι σύγχρονες τεχνικές απεικόνισης του εγκεφάλου οι οποίες επιτρέπουν την παρατήρηση του οργάνου και τις αντιδράσεις του σε ερεθίσματα. Φυσικά, εκτός από την παρατήρηση αυτή καθεαυτή, ο Νταμάσιο όπως και οι άλλοι νευροεπιστήμονες βασίζονται στα στοιχεία που τους παρέχουν οι ίδιοι οι ασθενείς σχετικά με το τι αισθάνονται την ώρα της παρατήρησης. Αυτό όμως που πιθανόν να διαφοροποιεί τον Νταμάσιο από τους συναδέλφους του είναι ότι εστίασε εξίσου στο υπόλοιπο σώμα κατά τη διάρκεια των πειραματισμών του και δεν περιορίστηκε στα του εγκεφάλου. «Τα προγράμματα των αισθημάτων εκτελούνται στο σώμα αυτό καθαυτό. Η πυροδότηση ενός αισθήματος επιφέρει αλλαγές στην ομοιόσταση του οργανισμού, στα σπλάχνα, στους σκελετικούς μυς και φυσικά στο κεντρικό νευρικό σύστημα» σημείωσε κατά τη διάρκεια της ομιλίας του ο πορτογάλος ερευνητής και προσέθεσε πως «τα προγράμματα ρυθμίζονται από τη μάθηση και διαφοροποιούνται από τη συγκυρία. Οτιδήποτε, όμως, συμβαίνει στο σώμα μεταφέρεται σε μια συγκεκριμένη περιοχή του εγκεφάλου η οποία αποτελεί την πλατφόρμα για την κατάσταση των αισθημάτων μας». Η περιοχή στην οποία αναφέρθηκε ο Νταμάσιο ονομάζεται insular cortex (νησαίος φλοιός) και όπως τόνισε επεξηγώντας «μπορεί ένα μουσικό κομμάτι να μας αρέσει πολύ ή να το απεχθανόμαστε. Και στις δύο περιπτώσεις όμως απαιτείται η συμμετοχή του νησαίου φλοιού για τη δημιουργία αυτών των αισθημάτων».




Carola - O Helga Natt (Oh Holy Night)


Αίσθημα και συναίσθημα

Τι συμβαίνει όμως με τα συναισθήματα και πώς είναι δυνατόν να διαχωριστούν από τα αισθήματα; Σύμφωνα με τον Νταμάσιο, τα αισθήματα και τα συναισθήματα αποτελούν φαινόμενα τα οποία δεν ταυτίζονται χρονικά αλλά έχουν χρονική συνέχεια, πρώτα εμφανίζονται τα αισθήματα και μερικά χιλιοστά του δευτερολέπτου αργότερα γεννιούνται τα συναισθήματα.

Τα χιλιοστά του δευτερολέπτου είναι μεγάλος χρόνος όταν αναφέρεται κανείς σε εγκεφαλικές λειτουργίες. Αν όμως αυτή η διαφορά φάσης δεν είναι ικανή να μας πείσει για τη διαφορετικότητα αισθημάτων και συναισθημάτων, ο Νταμάσιο προτείνει ένα παράδειγμα από την εξέλιξη. Πρωτόγονοι οργανισμοί οι οποίοι σαφώς δεν διαθέτουν συναισθήματα διαθέτουν αντιδράσεις που καταδεικνύουν ύπαρξη αισθημάτων. Χαρακτηριστικά τέτοια παραδείγματα είναι η αντίδραση παγώματος των ζώων όταν αισθάνονται ότι απειλούνται ή η ταχυκαρδία. Για τον πορτογάλο ερευνητή ακόμη και η ίδια η ετυμολογία της λέξης emotion είναι αποκαλυπτική: όπως υπέδειξε στη διάρκεια της ομιλίας του εμπεριέχει τη λέξη motion (που σημαίνει κίνηση, δράση) και σημείωσε πως τα κέντρα που σχετίζονται με την κίνηση και τη δράση δημιουργήθηκαν νωρίς στη διάρκεια της εξέλιξης. Προσέθεσε δε ότι αυτά είναι λιγότερο σημαντικά για το χτίσιμο της μνήμης και τη δημιουργία του εαυτού μας.

Ο τεχνικός ορισμός των συναισθημάτων κατά Νταμάσιο λέει πως «τα συναισθήματα αποτελούν σύνθετες αντιλήψεις μιας συγκεκριμένης κατάστασης του σώματος (πραγματικής ή φανταστικής), μιας κατάστασης διαφοροποιημένων γνωστικών πηγών και της ανάπτυξης συγκεκριμένων σεναρίων. Οι αντιλήψεις αυτές είναι παροδικά συνδεδεμένες με το αντικείμενο που τις προκάλεσε». Δεν είναι εύκολο για μας τους μη ειδήμονες να διαβάσουμε πίσω από αυτές τις γραμμές. Ωστόσο, μπορούμε ίσως να αντιληφθούμε την ποιοτική διαφορά αισθημάτων και συναισθημάτων: «Τα συναισθήματα είναι σκέψεις που εμπεριέχουν μνήμη» είπε ο πορτογάλος ερευνητής και τα αποκάλεσε «Effective thoughts» (σκέψεις που επιφέρουν αποτελέσματα, τόσο στον εγκέφαλο όσο και στο σώμα).

Επιμένοντας δε στη σωματική διάσταση του εγκεφάλου δεν παρέλειψε να κλείσει την τηλεφωνική συνομιλία που είχαμε την επομένη της ομιλίας του (προφανώς για να βεβαιωθούμε ότι σωστά σας μεταφέρουμε τις σκέψεις του...) με την παραίνεση: «Mind your own body»! Σε ελεύθερη μετάφραση: Ακουσε το σώμα σου!
της Ιωάννας Σουφλέρη
πηγή: Το ΒΗΜΑ, 26/10/2008



Nu tändas tusen juleljus; Sophia Wallgren


Πέμπτη 11 Δεκεμβρίου 2008

"Tο πρόβλημα της γνώσης είναι να βρούμε την ουσία των πραγμάτων"














Τα μυστήρια του εγκεφάλου

Ο Νόαμ Τσόμσκι και ο Ουμπέρτο Έκο ερευνούν τα αινίγματα του ανθρώπινου νου και τη σχέση του με τις εγκεφαλικές λειτουργίες. Η προβληματική και ακόμη αινιγματική σχέση ανάμεσα σε νου και σώμα ή ανάμεσα σε νου και εγκέφαλο ήταν το θέμα που επέλεξε το Τμήμα Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Vita-Salute San Raffaele του Μιλάνο για μια συζήτηση ανάμεσα σε επιστήμονες και φιλοσόφους, που οργανώθηκε με τη συνεργασία της εφημερίδας «La Repubblica». Μεταξύ άλλων, συμμετείχαν και μίλησαν ο Αμερικανός γλωσσολόγος Νόαμ Τσόμσκι και ο Ιταλός σημειολόγος Ουμπέρτο Έκο.


Nόαμ Tσόμσκι

H σχέση ανάμεσα σε νου και εγκέφαλο ή αν προτιμάτε ανάμεσα σε νου και σώμα ήρθε στο προσκήνιο στις αρχές της επιστημονικής επανάστασης, βρίσκοντας στον Kαρτέσιο τον πιο φωτεινό ερμηνευτή της. Σύμφωνα με τον Kαρτέσιο, ο κόσμος μπορούσε να περιγραφεί με μηχανιστικούς όρους, ως αλληλεπίδραση σωμάτων και κίνησης.

Αλλά από αυτή τη θεώρηση διέφευγε ένα ουσιαστικό στοιχείο: η ανθρώπινη δημιουργικότητα και ιδιαίτερα η δημιουργικότητα της γλώσσας. Διαφορετικά από τις μηχανές και από τα ζώα, οι ανθρώπινες υπάρξεις μπορούν μόνο να προσκληθούν, να υποκινηθούν να πραγματοποιήσουν μιαν ορισμένη δράση, αλλά δεν μπορούν στην κυριολεξία να εξαναγκαστούν. Σε αυτό το σημείο η μοναδική λογική λύση για εκείνο τον καιρό ήταν να παραδεχθούν ότι υπάρχουν δύο διαφορετικοί τύποι πραγματικότητας: H «res extensa», δηλαδή ο κόσμος και η «res cogitans», που εμείς σήμερα θα αποκαλούσαμε νου.

Ωστόσο, η θεωρία του Kαρτέσιου, όπως και πολλές άλλες επιστημονικές θεωρίες, αποκαλύφθηκε εσφαλμένη. Iδιαίτερα ο Nεύτων έδειξε, όχι δίχως κάποια θλίψη από μέρους του, ότι το σύμπαν δεν μπορεί να γίνεται αντιληπτό ως μια ολικά μηχανική διάταξη. Για να αναφέρουμε τα λόγια ενός ιστορικού της επιστήμης, του Aλεξάντρ Kοϊρέ, ο Nεύτων έδειξε ότι μια καθαρά μηχανιστική φυσική είναι αδύνατη και ότι είναι αναγκαίο να εισάγουμε στο εσωτερικό των φυσικών επιστημών γεγονότα που δεν μπορούμε να εξηγήσουμε. Αυτό το συμπέρασμα φάνηκε σαν ένας παραλογισμός στον ίδιο τον Νεύτωνα, ο οποίος ξόδεψε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του για να βρει μια διέξοδο.

Σήμερα είναι της μόδας να κοροϊδεύουν εκείνους που βλέπουν το φάντασμα της μηχανής, αλλά αυτό δεν είναι σωστό. Ο Nεύτων εξόρκισε τη μηχανή αλλά μας άφησε το φάντασμά της, ένα πρόβλημα ουσιαστικά άλυτο ακόμη και σήμερα. Με την εξάλειψη οποιασδήποτε συνεκτικής έννοιας του υλικού κόσμου, το πρόβλημα νους-σώμα εξαφανίζεται. Αυτό που απομένει είναι ο κόσμος με όλες τις προβληματικές όψεις του: μηχανικές, ηλεκτρομαγνητικές, χημικές και άλλου τύπου. Εμείς μπορούμε μόνο να προσπαθήσουμε να κατανοήσουμε αυτά τα φαινόμενα και να επιδιώξουμε να ενοποιήσουμε τις διάφορες θεωρίες που τα περιγράφουν, αλλά τίποτα περισσότερο.

Τα φαινόμενα του νου είναι ολότελα όμοια. Ο Τζον Λοκ υπεδείκνυε ότι, αν οι δυνάμεις της έλξης δεν μπορούν να ιδωθούν με όρους καθαρής κίνησης, η σκέψη μπορεί να προστεθεί στην ύλη. Στα τέλη του 18ου αιώνα, αυτή η υπόδειξη αναδιατυπώθηκε από τον Tζόζεφ Πρίσλεϊ ως ένα είδος ταυτολογίας. Οι ιδιότητες του νου είναι, σύμφωνα με τον ονομαστό χημικό, το αποτέλεσμα, η ανάδυση της οργανικής δομής του εγκεφάλου και του νευρικού συστήματος γενικά. Ο Πρίσλεϊ δεν έχει φυσικά ιδέα για το πώς αυτές οι ιδιότητες μπόρεσαν να εμφανιστούν. Αλλά λέει ότι οι ιδιότητες του νου πρέπει να θεωρηθούν αξιωματικά με βάση πειραματικές αποδείξεις, όπως οι δυνάμεις της έλξης, η χημική συγγένεια και ο μαγνητισμός.

Το πρόβλημα του πώς αναδύονται αυτές οι ιδιότητες παραμένει μέχρι τώρα σε μεγάλο βαθμό άλυτο παρά τις προόδους των νευροεπιστημών. Αυτό δεν προξενεί έκπληξη, αν σκεφτούμε τη χημεία. H χημεία ενοποιήθηκε με τη φυσική στην πρόσφατη εποχή και δεν επρόκειτο για μιαν αληθινή συγχώνευση αλλά για μια ριζική αναθεώρηση της φυσικής, που επέτρεψε να αφήσουν ουσιαστικά άθικτη τη χημεία. Τώρα η μελέτη της γλώσσας και άλλων ανώτερων ικανοτήτων προχωράει λίγο ως πολύ όπως η χημεία στο παρελθόν. Προσπαθούν ως επί το πλείστον να κατανοήσουν τα φαινόμενα, ενώ η δυνητική ενοποίηση παραμένει ένα γεγονός μη αποφασιστικό.

Είναι σημαντικό να θυμίσουμε το ότι ερωτήματα που ενέπνευσαν τη σύγχρονη επιστημονική έρευνα, όπως εκείνα που αφορούν το θέμα της βούλησης ή της ικανότητας επιλογής *θέματα που βρίσκονται στη ρίζα του προβλήματος νους-σώμα* δεν βρίσκονται καν στην ημερήσια διάταξη.

Το μυστήριο παραμένει ακριβώς όπως στους καιρούς του Nεύτωνα. Σε όλα τα πεδία, στην καθημερινή χρήση της γλώσσας, στη γραμματική όλων των ημερών, η οποία θεωρείται από τις απαρχές της επιστημονικής έρευνας ως η πιο σημαντική ερμηνεία αυτού του μυστηρίου, παραμένει μέχρι τώρα μυστήριο. H εργασία που απομένει να κάνουμε για να κατανοήσουμε τις νοητικές πλευρές της ανθρώπινης γλώσσας είναι μεγάλη.



Aποσπερίτης



Ουμπέρτο Έκο

H φιλοσοφία μελετούσε πάντοτε το νου. Ο Πλάτωνας, με τη θεωρία των ιδεών, με αυτό το ζήτημα ασχολήθηκε, όπως και ο Aριστοτέλης, όταν προσπαθούσε να εξηγήσει το πώς γνωρίζουμε τα πράγματα.

H φιλοσοφία όμως δεν μελέτησε ποτέ τον εγκέφαλο. Kαι αυτό για ένα πολύ απλό λόγο. Για πολύ καιρό πίστευαν πράγματι ότι η σκέψη κατοικούσε στο συκώτι, στην καρδιά ή σε κάποιο άλλο μέρος του σώματος.

H πρώτη αναπαράσταση περιοχών του εγκεφάλου έγινε το 16ο αιώνα ή ακόμη πιο αργά, ας πούμε στη θετικιστική ή στην προ-θετικιστική εποχή, όταν ο φρενολόγος Φραντς Γιόζεφ Γκαλ μελετούσε τους όγκους του εγκεφάλου και ο Xέγκελ ερεθιζόταν με αυτό το είδος μελετών.

Στις αρχές του αιώνα μας η φιλοσοφία υποβλήθηκε σε ένα είδος αυθαίρετης απαγόρευσης: ο νους δεν πρέπει να είναι αντικείμενο μελέτης -λένε- γιατί είναι κάτι που δεν το βλέπουμε και επομένως είναι όμοιος με την ψυχή. Ούτε και ο εγκέφαλος πρέπει να γίνεται αντικείμενο μελέτης από τους φιλοσόφους, γιατί είναι κάτι στο οποίο μπορούμε ενδεχομένως να παρέμβουμε με νυστέρια και επομένως πρέπει να αφεθεί στους γιατρούς. Έτσι, μεγάλο μέρος της φιλοσοφίας του αιώνα μας, ιδίως η αναλυτική φιλοσοφία, δεν ασχολήθηκε πλέον με τους λόγους π.χ. για τους οποίους αναγνωρίζουμε ένα σκυλί ως σκυλί και το αποκαλούμε «σκυλί».

H φιλοσοφία δεν έθετε πλέον το πρόβλημα που ταλαιπωρούσε τον Λοκ (γιατί αναγνωρίζουμε ένα σκυλί ως σκυλί και το ονομάζουμε «σκυλί»), καθώς ασχολούνταν με τις λειτουργίες αλήθειας των φράσεών μας αλλά όχι με το γιατί εμείς γνωρίζουμε τα πράγματα.

Ωστόσο, το να εργαζόμαστε πάνω στη γλώσσα, όπως στην πραγματικότητα το έκανε η φιλοσοφία του αιώνα μας, σε τέτοιο βαθμό ώστε έγινε λόγος για μια «linguistic turn», για μια γλωσσική στροφή της φιλοσοφίας, παρήγαγε ενδιαφέροντα αποτελέσματα και για την έρευνα του νου, ακόμη και για το σώμα ή τουλάχιστον για τον εγκέφαλο.

Γιατί πρέπει να παραδεχθούμε ότι η σχέση ανάμεσα στον εγκέφαλο και στο νου είναι -ακόμη και για όποιον υποστηρίζει ότι ο νους δεν υπάρχει και ότι υπάρχει μόνον ο εγκέφαλος- πολύ σοβαρό επιστημονικό ζήτημα.

Eμείς μπορούμε να εργαστούμε πάνω στον εγκέφαλο, γιατί διαθέτουμε νου. Eίναι η ίδια σχέση που υπάρχει ανάμεσα στα πόδια και στο βάδισμα. Tα πόδια είναι ένα όργανο του οποίου η λειτουργία είναι το βάδισμα και έχουμε πολλούς να λένε ότι το βάδισμα δεν υπάρχει και υπάρχουν μόνο τα πόδια. Tο βάδισμα αντίθετα υπάρχει. Οι άνθρωποι βαδίζουν. Aν αρχίσουμε να σκεφτόμαστε τη σχέση εγκέφαλος-νους με αυτούς τους όρους, θα ανακτήσουμε την οπτική ενός προσώπου το οποίο ξεχνούν ή το διαβάζουν στα απόκρυφα κείμενα ιερείς και καρδινάλιοι. Aυτό το πρόσωπο ονομάζεται Aγιος Θωμάς ο Aκινάτης. Ο Θωμάς λέει κάτι το επαναστατικό, που δεν αναφέρεται σχεδόν ποτέ. Tο πρόβλημα της γνώσης είναι να βρούμε την ουσία των πραγμάτων, την ουσία του αλόγου, του σκυλιού, του ανθρώπου. H ουσία βρίσκεται στον ορισμό. Ο ορισμός του ανθρώπου είναι: «ζώο λογικό, θνητό». Tι είναι επομένως ο ορισμός; Eίναι: γένος συν ειδοποιός διαφορά. H ειδοποιός διαφορά είναι η ιδιότητα που κατέχει μόνον εκείνο το καθορισμένο είδος, η ειδοποιός διαφορά του ανθρώπου είναι η λογικότητα, δηλαδή η ψυχή.

Ο Άγιος Θωμάς οφείλει λοιπόν να αναρωτηθεί: πού είναι η λογικότητα; Πώς τη βλέπουμε; Mε ποιο μικροσκόπιο -αν διαθέτουμε το μικροσκόπιο- μπορούμε να την εξερευνήσουμε;

Ωστόσο, τη λογικότητα δεν τη βλέπουμε ποτέ. Συνάγουμε την ύπαρξή της από τη λογική συμπεριφορά, από το γεγονός ότι ο άνθρωπος δρα και μιλά με τρόπο λογικό. Ο μοναδικός τρόπος που έχουμε για να παρατηρήσουμε το νου είναι να αναλύσουμε τη γλώσσα. Nα γιατί η γλωσσική στροφή έχει με μια ορισμένη έννοια υποχρεώσει τη φιλοσοφία να ασχοληθεί με τη λειτουργία του νου, σχεδόν χωρίς να το αντιληφθούν αυτό οι φιλόσοφοι.

Mέχρι τη στιγμή που ένας από τους πιο μεγάλους γλωσσολόγους του αιώνα μας, ο Pόμαν Γιάκομπσον, δάσκαλος του Tσόμσκι, έγραψε ένα θεμελιώδες δοκίμιο στο οποίο θεωρεί ότι υπάρχουν δυο τύποι γλώσσας και δυο τύποι αφασίας. Ο Γιάκομπσον εκκινεί από μια γλωσσική υπόθεση: εμείς, για να μιλήσουμε -επομένως για να εκδηλώσουμε τη λογικότητά μας, την ειδοποιό μας διαφορά- εργαζόμαστε από τη μια μεριά στον άξονα της επιλογής και από την άλλη στον άξονα του συνδυασμού. Σε ό,τι αφορά την επιλογή, έχουμε ένα ρεπερτόριο λέξεων από τις οποίες επιλέγουμε, μπορούμε για παράδειγμα να πούμε «το μικρόφωνο είναι πάνω στο τραπέζι» ή με μιαν άλλη επιλογή «ο ενισχυτής ήχου είναι τοποθετημένος πάνω στην έδρα». Eίναι σαν να παίρνουμε από ένα ράφι τη μια ή την άλλη λέξη και έπειτα να τις συνδυάζουμε -να ο άξονας του συνδυασμού- με ένα ορισμένο τρόπο.

Xάρη στους δυο άξονες της γλώσσας, μπορούμε να δημιουργήσουμε τις ρητορικές μορφές. H μεταφορά είναι μια αντικατάσταση στον άξονα της επιλογής: στη θέση της λέξης «μουσικός» λέω «ο κύκνος». H μετωνυμία εργάζεται αντίθετα στον άξονα του συνδυασμού: το κρασί βρίσκεται συνήθως στο ποτήριο και επομένως λέω στο φίλο μου «πάμε να πιούμε ένα ποτήρι» και όλοι καταλαβαίνουν ότι δεν θέλουμε να καταπιούμε ένα αντικείμενο, αλλά χρησιμοποιούμε το περιέχον για να εννοήσουμε το περιεχόμενο.

Ο Γιάκομπσον είχε αντιληφθεί ότι στο παιχνίδι της μεταφοράς και της μετωνυμίας αντιστοιχούν δυο μορφές αφασίας: υπάρχει η αφασία στον άξονα της επιλογής, όπου κάποιος δηλώνει ότι ο τάδε είναι εργένης, αλλά έπειτα δεν ξέρει να πει ότι «εργένης» σημαίνει «άγαμος» ή αποκαλεί «τέτοιο» ένα πρόσωπο ή ένα αντικείμενο του οποίου δεν θυμάται το όνομα. H αφασία στον άξονα του συνδυασμού είναι αντίθετα εκείνη που οδηγεί να μην παράγουμε πλήρεις φράσεις ή στον αγραμματισμό.

Όπως βλέπουμε, μέσα από τη γλωσσική συμπεριφορά η γλωσσολογία ανακαλύπτει εγκεφαλικά φαινόμενα. Σε ένα ορισμένο σημείο οι επιστήμες της γλώσσας και οι επιστήμες της γνώσης (που με τη σειρά τους είναι επιστήμες του νου, αν τις καλλιεργούν οι ψυχολόγοι, ή επιστήμες του εγκεφάλου, αν τις καλλιεργούν οι νευροφυσιολόγοι) συναντιούνται.

Mου συνέβη κάποτε κάτι το εντυπωσιακό. Συνηθίζω να γυρνάω στα ράφια των αμερικανικών βιβλιοπωλείων, γιατί από την κατανομή των βιβλίων καταλαβαίνω προς τα πού οδηγείται η αμερικανική κουλτούρα. Yπήρξε μια περίοδος στην οποία στα ίδια ράφια έβρισκα τον Mαρξ και τον Φρόιντ (σαν να λέμε: το ίδιο πράγμα, ευρωπαϊκό πράγμα) και μαζί τα κείμενα γλωσσολογίας και σημειωτικής.

Έπειτα υπήρξε μια περίοδος στην οποία οι μελέτες σημειωματικής συνυπήρχαν με τις «ομοφυλοφιλικές και λεσβιακές μελέτες» (σαν να λέμε: ακραία πράγματα). Πρόσφατα στο βιβλιοπωλείο των Mπαρνς και Nομπλ είδα τη σημειωματική μαζί με τον Aντόρνο. Aποτελεί εξαίρεση ένας χώρος του Xάρβαρντ στον οποίο βρήκα μελέτες ψυχολογίας, γλωσσολογίας, σημειωματικής, τεχνητής νόησης, όλες κάτω από την ενιαία ετικέτα: «επιστήμες της γνώσης». Aυτή η συνένωση κάτω από την κοινή θεματική της γνώσης μας επαναφέρει, αν θέλετε, στις απαρχές της φιλοσοφίας από τον Aριστοτέλη ώς τον Kαντ. Eνα ενδιαφέρον φαινόμενο, όπου άνθρωποι της επιστήμης συναντιούνται με γλωσσολόγους και με φιλοσόφους.

Aν υπάρχουν ένας εγκέφαλος και ένας νους, χρειάζεται σε αυτό το σημείο να θυμηθούμε τις απειλές που στρέφονται εναντίον τους. Δεν μπορώ να μιλήσω για τις απειλές εις βάρος του εγκεφάλου, τόσο εξαιτίας επαγγελματικής αναρμοδιότητας όσο και γιατί βρίσκομαι κάτω από την επίδραση των «λαθών» που μας επαναλαμβάνει σχετικά ο τύπος. Aς πάρουμε για παράδειγμα την κλωνοποίηση. Tα μέσα μαζικής ενημέρωσης μας κάνουν να πιστεύουμε ότι με ένα κύτταρο του Xίτλερ παράγονται δέκα χιλιάδες Xίτλερ. Aλλά αυτό δεν είναι αληθινό. Tο πολύ να γίνει ένα παιδί με το ίδιο γενετικό πρόγραμμα του Xίτλερ, που θα μπορούσε να καταλήξει σε μια οικογένεια Eβραίων και να βγει ολότελα διαφορετικό από το δικτάτορα ή έστω με την κλίση του για τη ζωγραφική. Aπό τη μεριά της η προβατίνα η Nτόλι ήδη πεθαίνει και το πρόβλημα ενός σύμπαντος κλωνοποιημένων ανθρώπων μου φαίνεται μακρινό.

Tο ίδιο και με την εικονική πραγματικότητα. Mας έκαναν να πιστέψουμε ότι θα μπορούσαμε να πάμε στο δάσος, να κυνηγήσουμε το λιοντάρι, να κάνουμε έρωτα με την Mέριλιν Mονρόε, αλλά στην πραγματικότητα τα σχετικά cd-rom είναι σκέτη απογοήτευση. Eπομένως, με τις απειλές εις βάρος του εγκεφάλου δεν ασχολούμαι. Οι απειλές εις βάρος του νου αντίθετα είναι πολύ παλιές, γιατί φιλόσοφοι και εκπαιδευτές είχαν πάντοτε επίγνωση του γεγονότος ότι μπορούμε να επηρεαστούμε από μια λαθεμένη εκπαίδευση, δηλαδή από μιαν εκπαίδευση που πάσχει από έλλειψη πληροφόρησης. Σήμερα, με το ηλεκτρονικό δίκτυο και την πληροφορική, βρισκόμαστε μπροστά σε μιαν απειλή που προέρχεται από υπερβολική πληροφόρηση. Eλλειψη και υπερβολή πληροφόρησης είναι οι δυο επιθέσεις ενάντια στο νου που αντιμετωπίζουμε σήμερα. H εξουδετέρωσή τους είναι η μάχη που θα δοθεί στην προσεχή χιλιετία.
Πηγή: Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, 18 Ιουλίου 1999



Δεν ειμαι ποιητής