Animated Graphics, Animated Gif,  Animated Gifs,  Animated Flowers, Color Splash, Flowers, Keefers Pictures, Images and Photos
Κάθε ομορφιά είναι αιωνιότητα. Ό,τι βλέπω, ό,τι ακούω, ό,τι αγγίζω, χώμα, αέρας, φως, είναι μέρος της αιωνιότητας. Αιωνιότητα δεν είναι ό,τι αντέχει στο χρόνο - γιατί τότε θα’χαν τα πρωτεία οι πολυκατοικίες και οι ουρανοξύστες - αλλά ό,τι σφραγίζει μια στιγμή ανεπανάληπτα.Λιλή Ζωγράφου

Τρίτη 28 Απριλίου 2009

Ό,τι και αν κάνουμε όμως δεν μπορούμε να αλλάξουμε την ροή του σύμπαντος, καθώς είμαστε μια ασημαντότητα μέσα σε ένα τεράστιο σύμπαν. Δ Νανόπουλος















VICTOR VASARELY
The Inventor of Op-Art (optical-art)

French painter of Hungarian descent (1906 - 1997)




«Είμαστε μια ασημαντότητα μέσα σε ένα τεράστιο σύμπαν»

Δημήτριος Νανόπουλος



Έχουμε την τιμή να φιλοξενούμε σε δύο μέρη συνέντευξη ενός εκ των κορυφαίων φυσικών επιστημόνων στον κόσμο, του Δημήτριου Νανόπουλου. Ο Δημήτριος Νανόπουλος γεννήθηκε στην Αθήνα το 1948 και σπούδασε Φυσική στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Ολοκλήρωσε την διδακτορική του διατριβή το 1973 στο Πανεπιστήμιο του Sussex. Έχει τον τίτλο του Διακεκριμένου Καθηγητή και την έδρα Mitchell/Heep της Φυσικής Υψηλών Ενεργειών στο Πανεπιστήμιο Texas A&M στις ΗΠΑ. Διετέλεσε ερευνητής στο CERN στην Ελβετία, στο Ecole Normale Superieure στην Γαλλία, καθώς και στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ στις HΠA. Το 1997, εξελέγη τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών. Έχει ένα τεράστιο συγγραφικό έργο με εκατοντάδες άρθρα και 10 βιβλία, και υπάρχουν δεκάδες χιλιάδες άρθρα που παραπέμπουν στο έργο του.

Μέσα από την συνομιλία μας με τον κ. Νανόπουλο διαπιστώσαμε ότι πρόκειται για έναν απλό άνθρωπο, χωρίς έπαρση, πρόθυμο να μας μιλήσει χωρίς να καταφεύγει σε επιστημονικούς (ή επιστημονικοφανείς) γλωσσικούς μαξιμαλισμούς.
«Σύγχρονη Άποψη»



Τι ψάχνει να βρει ένας φυσικός επιστήμονας;

Αυτό που προσπαθούμε να κάνουμε ως φυσικοί είναι να κατανοήσουμε τους βασικούς κανόνες με τους οποίους δουλεύει η φύση. Αναζητούμε τους φυσικούς νόμους, δηλαδή τους νόμους από τους οποίους διέπεται το σύμπαν. Με άλλα λόγια, αναζητούμε μια σειρά από βασικούς και θεμελιώδεις νόμους και προσπαθούμε, στηριζόμενοι πάνω σε αυτούς, να κτίσουμε το σύμπαν ή να πάρουμε μια εικόνα από αυτό.


Θεωρείτε πως η γνώση είναι συσσωρευτική στις φυσικές επιστήμες, δηλαδή η δουλειά σας βασίζεται πάνω στην εργασία προγενέστερων επιστημόνων;

Βεβαίως. Είναι ξεκάθαρο ότι η φυσική δεν είναι όπως η λογοτεχνία ή η ποίηση. Η γνώση ενός σύγχρονου φυσικού δεν είναι ανεξάρτητη από την γνώση ενός προγενέστερου φυσικού επιστήμονα. Παρόλο που και στις ανθρωπιστικές σπουδές η σημερινή γνώση μπορεί να επηρεάζεται από προγενέστερη γνώση, εμείς ως φυσικοί επιστήμονες είμαστε αναγκασμένοι να λάβουμε υπόψη την εργασία που συσσωρεύτηκε και από τις προηγούμενες γενεές. Για να προχωρήσει ή να «προοδεύσει» ένας φυσικός επιστήμονας πρέπει να λάβει υπόψη του τα επιτεύγματα των προηγούμενων γενεών, δηλαδή να λάβει υπόψη του πού έχει φτάσει η γνώση μας για το σύμπαν, για να μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε τις μεγάλες προκλήσεις της εποχής μας. Αυτό άλλωστε υποστήριξε και ο Νεύτωνας παλαιότερα: Κάθε γενιά στηρίζεται στην προηγούμενη. Δεν ξέρω αν στηριζόμαστε πάντοτε στους ώμους των γιγάντων, όπως υποστήριξε ο Νεύτωνας, αλλά σίγουρα για εμάς η εργασία των μεγάλων θεμελιωτών της φυσικής επιστήμης είναι σημαντική.


Αποδέχεστε αυτό που λένε οι φιλόσοφοι της επιστήμης ότι υπάρχουν θεωρίες (επιστημονικά παραδείγματα) οι οποίες έχουν καταρρεύσει και πρέπει να εγκαταλειφθούν, ή θεωρείτε πως από τα παραδείγματα τα οποία απέτυχαν στις προβλέψεις ή στις εκτιμήσεις τους μπορούμε να κρατήσουμε κάποια συγκεκριμένα στοιχεία;


Θα έλεγα το δεύτερο, με την εξής έννοια. Σίγουρα σε κάθε δεδομένη στιγμή δεν θα μπορούσαμε να γνωρίζουμε τα πάντα. Αυτό είναι ξεκάθαρο. Όποιος επιστήμονας δεν δέχεται αυτή τη πρόταση, κατά τη γνώμη μου, δεν είναι επιστήμονας. Δεύτερο, όταν λέμε ότι ο Αϊνστάιν ανέτρεψε τον Νεύτωνα, ή ότι πάμε να ανατρέψουμε τον Αϊνστάιν, δεν εννοούμε ότι αυτές οι θεωρίες, αυτά τα επιστημονικά παραδείγματα είναι «ξοφλημένα». Αν πάρουμε για παράδειγμα την φυσική του Νεύτωνα, σίγουρα η θεωρία του ισχύει σε μια πάρα πολύ μεγάλη περιοχή της φυσικής, κάτω από ορισμένες συνθήκες. Η γνώση μας, όμως, προχωράει και χρειάζεται να γίνονται κάποιες διορθώσεις. Μερικές φορές οι διορθώσεις είναι περιορισμένες, δηλαδή προσθέτεις ένα όρο και τίποτα άλλο, χωρίς να ανατρέπεις ολόκληρη τη θεωρία. Στην περίπτωση του Αϊνστάιν, βέβαια, δεν είχαμε μόνο κάποιες μικροδιορθώσεις, είχαμε κάποιες θεμελιώδεις αλλαγές στον τρόπο αντίληψής μας για τον κόσμο. Είχαμε αυτό που λέμε θεμελιώδεις αλλαγές των εννοιών. Αυτό σημαίνει ότι η γνώση μας, ο τρόπος που βλέπουμε τον κόσμο μας, επεκτείνεται και βελτιώνεται. Με την θεωρία του Αϊνστάιν αποκτήσαμε ένα καλύτερο πλαίσιο που μας επιτρέπει να περιγράφουμε καλύτερα τον κόσμο μας και να κατανοούμε πιο πολλά φαινόμενα.


Δεν μπορούμε, όμως, να μιλήσουμε και για ανατροπές στην εξέλιξη της φυσικής επιστήμης;


Βεβαίως και μπορούμε, αλλά πρέπει να είμαστε προσεκτικοί. Να σας δώσω ένα παράδειγμα: Αν στα επόμενα χρόνια αποδειχθεί ότι η ταχύτητα του φωτός δεν είναι σταθερή, όπως υποστήριξε ο Αϊνστάιν και μέχρι σήμερα υποστηρίζουν οι περισσότεροι επιστήμονες, αλλά ότι η ταχύτητα του φωτός εξαρτάται από την συχνότητα, τότε θα μπορούμε να μιλούμε για μια ουσιαστική μεταβολή και ίσως ανατροπή μια θεμελιώδους αρχής της φυσικής. Υπάρχουν κάποιες πολύ καλές ενδείξεις ότι αυτή η θέση θα αποδειχθεί. Αν αποδειχθεί, όμως, αυτό δεν θα σημαίνει ότι ο Αϊνστάιν θα διαψευστεί εξ ολοκλήρου. Σε καμία περίπτωση. Απλά θα προχωρήσουμε ένα βήμα πιο πέρα, θα δούμε καινούργια πειραματικά δεδομένα που δεν μπορούσαμε να δούμε προηγουμένως και θα προσπαθήσουμε να κατανοήσουμε τις επιπτώσεις αυτών των δεδομένων στους νόμους της φύσης. Αυτός είναι ο αγώνας της Φυσικής. Θα συνεχίσουμε τον δρόμο αυτό ώσπου σε κάποια στιγμή θα είμαστε σε θέση να κατανοήσουμε όλα τα φαινόμενα. Μέχρι να φτάσουμε στο τέλος. Κάποια γενιά στο μέλλον, φαντάζομαι, θα είναι σε θέση να δει τον κόσμο μας όπως ακριβώς είναι!


Δηλαδή θα μπορούσε να πει κάποιος ότι το έργο ενός φυσικού είναι τελεολογικό, δηλαδή υπάρχει ένας τελικός σκοπός και αυτός είναι που καθορίζει το περιεχόμενο της εργασίας σας;


Όχι, δεν υπάρχει τέλος με αυτή την έννοια. Ο φυσικός προσπαθεί να κάνει, αν μου επιτρέπεται η χρήση κάποιων επιστημονικών όρων, την όσο δυνατό καλύτερη αναγωγή των πραγμάτων. Δηλαδή χρησιμοποιώντας όσο το δυνατό λιγότερες παραδοχές ο φυσικός προσπαθεί να ανακαλύψει τους νόμους που να εξηγούν όλα όσα συμβαίνουν γύρω μας. Αυτό είναι ίσως το κύριο χαρακτηριστικό της εργασίας ενός φυσικού.


Πώς λειτουργεί όμως ο κόσμος μας; Υπάρχει μια αναλλοίωτη πραγματικότητα (δηλαδή αυτό που υποστηρίξατε εσείς ως τους νόμους της φύσης) η οποία λειτουργεί ανεξάρτητα από την ανθρώπινη γνώση ή μήπως εμείς οι άνθρωποι δημιουργούμε την «πραγματικότητα» γύρω μας;


Προσωπικά δεν συμφωνώ με τις προσεγγίσεις διαφόρων φιλοσόφων, γάλλων κυρίως, οι οποίοι προσπαθούν να σχετικοποιήσουν τον κόσμο μας. Ο καθένας μπορεί να υποστηρίζει τις θεωρίες του και να κάνει όσες συζητήσεις θέλει για το πώς μπορεί να αποδειχθεί μια θεωρία και ούτω κάθε εξής. Στην φυσική, όμως, η μέθοδος εργασίας μας είναι πολύ συγκεκριμένη. Η φυσική είναι μια πειραματική επιστήμη. Αυτό που ένας επιστήμονας ορίζει ως πραγματικό, στην ουσία είναι ένα πειραματικό γεγονός. Πειραματικό σημαίνει ότι αυτό το γεγονός βρίσκεται στην ίδια κατάσταση συνεχώς, όσες φορές και αν προσπαθήσουμε να το παρατηρήσουμε. Για παράδειγμα, όταν κρατάω ένα μπαλάκι και το αφήνω να πέσει και το βλέπω ότι πέφτει πάντοτε προς τα κάτω, τότε απ’ τη στιγμή που όπου και αν το αφήσω αυτό θα πέφτει πάντοτε προς τα κάτω, μπορώ να υποστηρίξω ότι υπάρχει μια δύναμη που ασκείται πάνω σε αυτό το μπαλάκι και επηρεάζει την κίνησή του. Αυτό είναι ένα πειραματικό γεγονός. Τώρα, η ερμηνεία αυτού του γεγονότος έχει την ιδιαίτερή της σημασία. Το γεγονός ότι ένα μπαλάκι θα πέφτει πάντοτε προς τα κάτω, όταν φυσικά το αφήσω λίγο πάνω από την επιφάνεια της γης, είναι ένα γεγονός που θα πρέπει να ήτανε πάντοτε έτσι. Η σύγχρονη φυσική υποστηρίζει ότι αυτό το γεγονός ίσως μπορεί να ερμηνευθεί και διαφορετικά, δηλαδή ο Νεύτωνας απέδωσε αυτό το γεγονός στην παρουσία μιας δύναμης, ενώ ο Feynman το απέδωσε στην ύπαρξη ηλεκτρομαγνητικών δυνάμεων. Στο τέλος, όμως, σημασία έχει το πραγματικό γεγονός, δηλαδή πως το μπαλάκι θα πέφτει πάντοτε προς τα κάτω.

Η πραγματικότητα, λοιπόν, είναι αυτό που βλέπουμε, αυτό που οι άνθρωποι έχουμε συμφωνήσει μεταξύ μας, αυτή η εικόνα που δημιουργείται μέσα στο μυαλό μας, μια εσωτερική αναπαράσταση με ένα μπαλάκι να πέφτει πάντοτε προς τα κάτω. Στο μυαλό του κάθε ανθρώπου υπάρχει η ίδια εικόνα και αυτό εξ ορισμού λέγεται πραγματικότητα.


Δεν ανησυχείτε όμως μήπως αυτή η πραγματικότητα αλλοιωθεί λόγω της αστάθειας των νόμων της φύσης; Για παράδειγμα αυτό που εσείς υποστηρίζετε για την ταχύτητα του φωτός, ότι δηλαδή δεν είναι συνεχώς σταθερή, δεν οδηγεί σε μια μεταβαλλόμενη πραγματικότητα;


Κάθε γενιά ίσως βιώνει μια διαφορετική πραγματικότητα. Η δική μου άποψη είναι ότι σε κάποια στιγμή η τεχνολογία θα φτάσει σε τέτοιο σημείο που θα μας βοηθήσει να ανακαλύψουμε όλους του νόμους της φύσης. Εδώ και περίπου 300 χρόνια έχουμε αρχίσει ένα ταξίδι. Πολλές φορές συναντήσαμε εκπλήξεις και αναπάντεχα αποτελέσματα. Σίγουρα, ο κύκλος των αναζητήσεων δεν έχει κλείσει, δηλαδή δεν έχουμε ανακαλύψει όλους τους βασικούς νόμους και οι θεωρίες μας δεν περιγράφουν τα πάντα. Παρόλα αυτά, θεωρώ ότι με τις τεχνολογικές εξελίξεις θα φτάσουμε σε ένα σημείο που δεν θα έχουμε τέτοιου είδους «εκπλήξεις».


Δηλαδή θεωρείτε πως θα υπάρξει κάποιο σημείο όπου οι φυσικοί επιστήμονες θα μπορούν στο εργαστήριο τους να αναπαραγάγουν τις συνθήκες που επικρατούν στη φύση και να μπορούν να κάνουν ασφαλείς προβλέψεις για την εξέλιξη της φύσης και του περιβάλλοντός μας;


Ακριβώς αυτός είναι ο στόχος μας. Όπως τον έχετε περιγράψει. Ταυτόχρονα, όμως, όσον αφορά την δυνατότητα πρόβλεψης, πρέπει να αποφύγουμε τις κακοτοπιές. Ασφαλείς προβλέψεις μπορούν να γίνουν μέσα από την κβαντομηχανική, δηλαδή στο πλαίσιο των ορίων της σύγχρονης φυσικής.


Ο Αϊνστάιν υποστήριξε «ότι ο Θεός δεν μπορεί να παίζει ζάρια». Από την άλλη, πολλοί φυσικοί επιστήμονες έχουν αναγνωρίσει τον παράγοντα της τύχης στη εξέλιξη του σύμπαντος. Ποια είναι η δική σας θέση;


Σε αυτό το ζήτημα στέκω 180 μοίρες, δεν μπορώ να πάω πιο αντίθετα από τον Αϊνστάιν. Θεωρώ ότι η τυχαιότης, όπως αυτή καθορίζεται από την κβαντική φυσική, παίζει καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη του σύμπαντος. Είναι ξεκάθαρο ότι ο κόσμος είναι ένα τυχαίο γεγονός. Ο Αϊνστάιν βέβαια είχε μια κλασική αντίληψη του κόσμου. Δεν ήθελε να αποδεχθεί την κβαντομηχανική. Δεν μπορώ να υποστηρίξω ότι δεν κατανοούσε την κβαντομηχανική, αλλά έχω την εντύπωση πως δεν μπορούσε να την χωνέψει και πραγματικά, εδώ που τα λέμε, είναι λίγο «αχώνευτη». Ο Αϊνστάιν υποστήριξε ότι «ο Θεός δεν μπορεί να παίζει ζάρια», αλλά ο Hawking είπε ότι «έχω την εντύπωση πως ο Θεός και ζάρια παίζει, και καμία φορά τα χάνει κιόλας». Εννοούσε φυσικά ότι πολλές φορές οι πληροφορίες χάνονται στις μαύρες τρύπες. Τώρα νομίζω ότι έχουμε μια συμπληρωμένη εικόνα για το σύμπαν.


Εσείς τι πιστεύετε για την τυχαιότητα;


Η τυχαιότης είναι κεντρικό πράγμα στην ζωή μας, όχι μόνο στην φυσική αλλά και γενικότερα σε όλες τις πτυχές της καθημερινότητας των ανθρώπων. Αυτό μπορεί να το συμπεράνει κάποιος αναλογιζόμενος βασικές αρχές τις κλασικής φυσικής και της αρχής της αβεβαιότητας. Ζούμε σε ένα σύμπαν το οποίο είναι διαστελλόμενο, που σημαίνει ότι τώρα είναι τόσο μεγάλο και απέραντο όσο μας φαίνεται, επειδή διαστέλλεται επί περίπου 13.7 δισ. χρόνια. Είναι προφανές ότι αν μπορούσαμε να ταξιδέψουμε προς τα πίσω, πολύ κοντά εκεί όπου εμφανίστηκε το σύμπαν, τότε αυτό που θα διαπιστώσουμε είναι ότι το σύμπαν ήταν μικρότερο από ένα ηλεκτρόνιο, από ένα κουάρκ. Αυτό σημαίνει ότι το σύμπαν είναι ένα κβαντικό σύμπαν, δηλαδή υπακούει στους νόμους της κβαντικής φυσικής και άρα όλη η εμφάνισή του διέπεται από τους κβαντικούς νόμους, οι οποίοι εμπεριέχουν ξεκάθαρα την έννοια της τυχαιότητας.


Μιλήσατε για διαστολή του σύμπαντος. Ο Hawking διερωτήθηκε το εξής: «Αν σταματήσει να διαστέλλεται το σύμπαν, τότε ο χρόνος θα σταματήσει να πηγαίνει προς τα μπρος;» Ο Καστοριάδης σημείωσε ότι αυτό το ζήτημα έχει λυθεί στον μύθο του «Πολιτικού» στον Πλάτωνα. Σε μια τέτοια περίπτωση, υποστήριξε ο Καστοριάδης, ο χρόνος θα ξετυλίγεται ανάποδα. Ποια η άποψή σας για το ζήτημα του χρόνου σε σχέση με τη διαστολή του σύμπαντος;


Καταρχάς μετράμε τον χρόνο από τότε που εμφανίστηκε αυτό το σύμπαν στο οποίο ζούμε εμείς τώρα. Όταν λέμε 13.7 δισ. χρόνια εννοούμε ότι μόνο τόσο μπορούμε να πάμε προς τα πίσω για να μετρήσουμε την ηλικία του σύμπαντος. Αυτό δεν σημαίνει ότι αυτός είναι και ο «απόλυτος χρόνος». Υπάρχουν θεωρίες που υποστηρίζουν ότι το σύμπαν εκβάλλεται από μια αιώνια «δεξαμενή», το λεγόμενο «κβαντικό κενό». Αυτό το κβαντικό κενό θα υπήρχε από πάντα και με βάση αυτό ο χρόνος δεν μπορεί να έχει μια συμβατή έννοια. Κατά την άποψή μου και οι δύο θέσεις έχουν μια λογική βάση. Ο Hawking λέει ότι αν σταματήσει να διαστέλλεται το σύμπαν (παρόλο που είναι δύσκολο να σταματήσει ξαφνικά και εν πάση περιπτώσει δεν ξέρω τι μπορεί να σημαίνει αυτό), τότε σε αυτό το σύμπαν ο χρόνος που χαρακτηρίζει αυτό το σύμπαν θα σταματήσει και δεν θα έχει πλέον το ίδιο νόημα. Από την άλλη πλευρά όμως, αν υπάρχει αυτό που αποκάλεσα «κβαντικό κενό» του χρόνου, τότε υπάρχει ένας χρόνος ο οποίος είναι διαφορετικός από αυτό που αντιλαμβανόμαστε και μετράμε σήμερα. Από την άλλη μεριά, βέβαια, πολλές φορές η έννοια του χρόνου συνδέεται με την εξέλιξη. Εμείς έχουμε συνδέσει την έννοια του χρόνου με κάποιο ρυθμό. Ο άνθρωπος σκέφτηκε την έννοια του χρόνου, φαντάζομαι, για να μπορεί να μελετάει τις διάφορες εξελίξεις στο σύμπαν. Για παράδειγμα, αν έχουμε μια απόσταση από το Α στο Β, τότε έχει νόημα να μιλάμε για την ταχύτητα που θα χρειαστεί για να διανύσουμε αυτή την απόσταση όταν ο χρόνος μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως μια μεταβλητή. Έτσι μπορούμε να μετράμε έννοιες όπως «ρυθμός», «εξέλιξη» και «μεταβολή». Από την στιγμή που δεν θα υπάρχει τίποτα που να εξελίσσεται και να μεταβάλλεται, τότε ο χρόνος θα χάσει την πρωταρχική του ιδιότητα. Είμαι σίγουρος πως ο Κορνήλιος Καστοριάδης θα συμφωνούσε με αυτό.


Εάν η εξέλιξη του σύμπαντος είναι τυχαία στο πλαίσιο πάντα των αρχών της κβαντικής φυσικής, τότε πόσο έλεγχο μπορούμε εμείς οι άνθρωποι να ασκούμε σε αυτή την εξέλιξη;


Την εξέλιξη του σύμπαντος σίγουρα δεν μπορούμε να την ελέγξουμε, δηλαδή τον τρόπο που διαστέλλεται και επιταχύνεται. Από την άλλη τη μεριά, αυτό που πρέπει να καταλάβουμε είναι ότι αυτό που λέμε «τυχαιότης» συνδέεται με κάποιο τρόπο και με την ελεύθερη βούληση του ανθρώπου. Δεν είμαστε κουρδισμένα αντικείμενα, ούτε μπορούν να μας προγραμματίζουν να κάνουμε πράγματα χωρίς να τα κατανοούμε ή να τα ελέγχουμε. Άρα, η έννοια της τυχαιότητας συνδέεται πάρα πολύ στενά με την έννοια της ελεύθερης βούλησης. Έχουμε τις καταστάσεις στα χέρια μας. Εμείς είμαστε υπεύθυνοι για την εξέλιξη του μέλλοντος σε προσωπικό, σε κοινωνικό και σε παγκόσμιο επίπεδο. Έχουμε την τύχη μας στα χέρια μας, έστω σε ό,τι αφορά στην τοπική εξέλιξη του σύμπαντος. Τώρα, αν κατορθώσουμε να διαλύσουμε τη γη, δηλαδή να συνεχίσουμε να λειτουργούμε με τον τρόπο που λειτουργούμε σήμερα, αν τα τινάξουμε όλα στον αέρα, τότε είμαστε άξιοι της τύχης μας. Ό,τι και αν κάνουμε όμως δεν μπορούμε να αλλάξουμε την ροή του σύμπαντος, καθώς είμαστε μια ασημαντότητα μέσα σε ένα τεράστιο σύμπαν.


Τεύχος Δεκεμβρίου 2008
Γιώργος Κέντας, Δημήτριος Ηλιάδης,
Δημήτριος Νανόπουλος
Κατηγορία: Κοινωνία


http://www.apopsi.com.cy/2008/12/390

Το δεύτερο μέρος της συνέντευξης από τη
«Σύγχρονη
Άποψη»
στην επόμενη ανάρτηση
























Τετάρτη 22 Απριλίου 2009

Για να αντιληφθείς το σύμπαν πρέπει να αναγάγεις το νου σε μια έκτη υπέρ-αίσθηση. Αυτό δεν είναι θέμα μύησης, είναι θέμα γνώσης Μάνος Δανέζης














Ακούγοντας την καρδιά του Σύμπαντος


-Δε νομίζω ότι κάνω κάτι ιδιαίτερο. Απλώς κάνω τη δουλειά μου όσο καλύτερα μπορώ. Ακριβώς όπως όλος ο κόσμος. Κι η δουλειά μου είναι να ψάχνω, μέσω της επιστήμης μου, απαντήσεις σε μια σειρά ερωτημάτων που γεννιόνται καθημερινά μέσα μου. Απαντήσεις σε προσωπικές μου απορίες που δημιουργούνται αυθόρμητα μέσα από τη συνεχή μελέτη των μυστικών του απέραντου σύμπαντος.


Ο αστροφυσικός Μάνος Δανέζης είναι ένας άνθρωπος χαμηλών τόνων. Και γι’ αυτό βαθιά ουσιαστικός. Σαν παιδί που θέλει να βρει απάντηση στις ερωτήσεις του. Ένας επιστήμονας που ξέρει καλά να μας ταξιδεύει κι εμάς τους γήινους στα δύσκολα και μαγικά μονοπάτια του σύμπαντος. Που αναζητά την βαθύτερη χαρά και το μυστήριο της ζωής μέσα από τα σύννεφα της κοσμικής αστρόσκονης και του συμπαντικού φωτός. Έχοντας για μοναδική πυξίδα στο ταξίδι το νου του και τη σκέψη του.


- Γιατί διαλέξατε αυτό το δρόμο για να λύσετε τις απορίες σας;

- Δεν έχω σκεφτεί ποτέ γιατί διάλεξα αυτόν ακριβώς το δρόμο κι όχι κάποιον άλλο. Για τον ίδιο λόγο φαντάζομαι που ένας ζωγράφος όλως αναίτια πιάνει το χρωστήρα, ένας μουσικός ακουμπάει τα χέρια του στα πλήκτρα ενός πιάνου... Η μελέτη του κόσμου των άστρων δεν είναι αυτοσκοπός. Απλώς γνωρίζουμε ότι οι πραγματικοί νόμοι της φύσης εξελίσσονται κάτω από συνθήκες π.χ. πίεσης και θερμοκρασίας που δεν μπορούν να υπάρξουν στη γη. Αυτό σημαίνει ότι εδώ στη Γη μπορούμε να αντιληφθούμε ελαχιστότατες εκδηλώσεις ευρύτατων συμπαντικών νόμων τους οποίους πολύ θα θέλαμε να γνωρίζουμε σε ολόκληρη την έκτασή τους. Έτσι αναγκαζόμαστε ν’ απευθυνθούμε στο μεγάλο εργαστήριο του κόσμου των άστρων. Εκεί οι συνθήκες είναι καταλληλότερες και πολλοί φυσικοί νόμοι εξελίσσονται σε όλη τους την έκταση. Ο κόσμος των άστρων, δηλαδή, και η μελέτη του είναι ένα μέσον να διερευνήσουμε τους ευρύτερους συμπαντικούς νόμους. Αυτό γίνεται διότι, όπως πιστεύουμε σήμερα, η πλήρης γνώση των συμπαντικών νόμων, αργά ή γρήγορα, θα οδηγήσει τον άνθρωπο στη λύση πολλών προαιώνιων ερωτημάτων, όπως το από που ερχόμαστε, τι είμαστε, πιο είναι το μέλλον μας σαν είδος.


- Δεν πιστεύετε δηλαδή ότι από κάπου πηγάζει αυτό, η κατεύθυνση που παίρνουμε στη ζωή;

- Πηγάζει από τη φύση του καθένα. Είναι μια παρόρμηση η οποία δε νομίζω ότι επιδέχεται κάποιας πρακτικής ερμηνείας. Δεν νομίζω ότι υπάρχει μια ανθρωπίνως λογικοφανής απάντηση σ’ αυτό το ερώτημα.


- Κι όλες οι επιλογές που κάνουμε στη ζωή είναι παρορμήσεις;

- Όχι όλες. Οι επιλογές ζωής όμως πιστεύω πως ναι. Η επιλογή του συντρόφου μας, π.χ., είναι μια δευτερογενής επιλογή που μορφοποιείται, εκτός των άλλων, και μέσα από το κοινωνικό περιβάλλον που ζούμε και τους κανόνες του. Κάποιες ευρύτερες όμως επιλογές πιστεύω ότι οριοθετούνται πέρα από τα εξωτερικά και ανθρωπίνως γνωστά δεδομένα.


- Έχετε φτάσει πουθενά στη διάρκεια αυτής της αναζήτησης απαντήσεων; Έχετε καταλήξει κάπου;

- Υπάρχουν δυο ειδών απαντήσεις εδώ. Οι απαντήσεις που επιδέχονται επιστημονικής επεξεργασίας και μπορεί να διατυπωθούν ελεύθερα χωρίς το φόβο ότι θα γελάσει το ακροατήριο σου και κάποιες απαντήσεις οι οποίες είναι καθαρά προσωπικές. Που δεν εκφράζονται στο ευρύτατο κοινό αν δεν είσαι πολύ γνωστός, γιατί όπως όλοι γνωρίζουμε οι πολύ γνωστοί μπορεί να διατυπώνουν ελεύθερα, χωρίς κόστος, τις όποιες φιλοσοφικές και κοινωνικές ενοράσεις τους. Κι επειδή δε θεωρώ τον εαυτό μου μεγάλο ώστε να εξωτερικεύω τις φιλοσοφικές και προσωπικές μου απόψεις, κάποιες από αυτές τις κρατάω για μένα και το στενό περιβάλλον των φίλων μου. Είναι προσωπικές απόψεις αναπόδεικτες, στηρίζονται πάνω σε ενδείξεις επιστημονικές κι όχι ακόμα σε πλήρως αποδεκτές αποδείξεις. Είναι δυνατόν να μην δημιουργούνται στη σκέψη ενός ερευνητή κάποιες ενοράσεις, κάποιες απόψεις φιλοσοφικές, που να στηρίζονται βέβαια σε επιστημονικά δεδομένα, γύρω από προαιώνια ανθρώπινα ερωτήματα; Του τι είμαστε, από που ερχόμαστε, που πάμε, ποιος είναι ο σκοπός της δημιουργίας...


- Πιστεύετε ότι πάμε κάπου;

- Τίποτα στη φύση δε γίνεται αναίτια, ανεξαρτήτως του αιτίου. Ομοίως κάθε αιτιατό γεγονός διέπεται από συγκεκριμένους νόμους εξέλιξης οι οποίοι, αν τους γνωρίζουμε σε όλη τους την έκταση, μπορούν να προβλέψουν πιθανές μελλοντικές εξελίξεις. Αυτή είναι μια βασική αρχή την οποία πιστεύω ακράδαντα. Κάποιος άλλος μπορεί να μου πει ότι έχω λάθος. Η άποψη μου αυτή, αν και βαθιά επιστημονική, δεν μπορεί ν’ αποδειχθεί με την κλασσική μέθοδο, δηλώνει όμως ξεκάθαρα το φιλοσοφικό υπόβαθρο των σύγχρονων επιστημονικών θεωριών. Είναι μια επιστημονικοφιλοσοφική αρχή η οποία δημιουργείται αυθόρμητα, μέσα από μια βαθιά κατανόηση των φυσικών διαδικασιών, την οποία αποκτάς με κόπο μέσα από μια μακρόχρονη διαδρομή. Βέβαια πολλές άλλες επιστημονικές απόψεις τεκμηριώνονται με βάση τη σύγχρονη φυσική και τα μοντέρνα μαθηματικά, η λογική των οποίων βρίσκεται έξω από τα δεδομένα της «κοινής» ανθρώπινης λογικής. Δυστυχώς στην Ελλάδα οι σύγχρονες επιστημονικές απόψεις της φυσικής και των μαθηματικών δεν έχουν γίνει ακόμα κτήμα της ευρύτερης ανθρώπινης κοινότητας, δεν έχουν αφομοιωθεί. Όχι γιατί είναι δύσκολες. Προσωπικά πιστεύω ότι αντιστρατεύονται τις ευρύτερες κοινωνικές δομές.


- Με ποια έννοια;

-Θα αναφερθώ σε μια απλή ιδέα. Αν αποδειχθεί επιστημονικά ότι υπάρχει μετά θάνατον ζωή, τότε σαφέστατα θα υπάρξει ένας ανθρώπινος φόβος το τι πρέπει να κάνουμε σ’ αυτή τη ζωή, φοβούμενοι το μετά. Αντιθέτως αν αποδείξουμε επιστημονικά ότι τα πάντα τελειώνουν σ’ αυτή τη ζωή τότε ο καθένας θα σκεφτεί ότι δεν έχει τίποτα να χάσει αν κάνει τα πάντα, έντιμα ή ανέντιμα, για να περάσει καλά σ’ αυτή τη ζωή με όσα αυτό συνεπάγεται για την ευρύτερη λειτουργία της κοινωνικής δομής.


-Δηλαδή πιστεύετε ότι δεν υπάρχουν άλλες δομές και ανθρώπινες αξίες που μας κρατάνε σε μια αξιοπρεπή ζωή αλλά ότι είναι κυρίως ο φόβος της μετά θάνατον εμπειρίας;

- Δεν είμαι κοινωνιολόγος και δεν ξέρω, γενικότερα, ποια πράγματα δεν κάνουμε επειδή απλά φοβόμαστε ότι θα τιμωρηθούμε και πόσα δεν κάνουμε λόγω της εσωτερικής πολιτισμικής μας υπόστασης. Ένα από τα προβλήματα της σύγχρονης επιστήμης είναι να προσπαθήσει να απαντήσει, μέσω της βαθιάς κατανόησης των συμπαντικών νόμων, σε κάποια από τα θεμελιώδη ερωτήματα του ανθρώπου τα οποία προκαλούν συγκεκριμένες κοινωνικές συμπεριφορές.


-Υπάρχουν επιστήμονες που είναι εντελώς κάθετοι στην άρνησή τους για την ύπαρξη της ψυχής και των προαιώνιων ζητημάτων που την ταλανίζουν. Τι θα λέγατε πάνω σ’ αυτό;

- Το μόνο για το οποίο είναι σίγουρη η σημερινή επιστήμη είναι πως ό,τι γνωρίζει σήμερα είναι δεδομένο ότι θ’ αλλάξει ή θα ανατραπεί τα επόμενα χρόνια. Όπως γινόταν πάντοτε. ΄Αρα ο δογματικός επιστήμονας είναι μη επιστήμονας. Αυτός ο οποίος τοποθετεί τη σημερινή γνώση δογματικά αυτομάτως αναιρεί την ιδιότητα του ως επιστήμονας. Βεβαίως είναι γνωστό ότι ο επιστημονικός δογματισμός, πολλές φορές, όταν εκφράζεται σε συνάρτηση με κάποια συγκεκριμένα φλέγοντα θέματα μπορεί να αποφέρει δόξα, φήμη, πλούτο. Δε σε καταξιώνει όμως σαν επιστήμονα. Ο επιστήμονας αμφιβάλλει για το οτιδήποτε. Και συνεχώς προσπαθεί να αναιρέσει και να διερευνήσει αν αυτό που σήμερα πιστεύουμε ως ορθό είναι τελικά λάθος. Η ιστορία της επιστήμης αποδεικνύει ότι πάντοτε οι επιστημονικές ιδέες του σήμερα ανατρέπονται από τη γνώση του αύριο.


- Έτσι όπως το λέτε ούτε η επιστήμη μας παρέχει καμία σταθερότητα.

- Η επιστήμη μας δίνει σταθερότητα σε κάποια συγκεκριμένα περιορισμένης εμβέλειας θέματα. Μπορεί, π.χ., η επιστήμη να εκφράσει με σιγουριά τους νόμους κάτω από τους οποίους ένα σπίτι δε θα καταρρεύσει μετά από ένα σεισμό οκτώ ρίχτερ. Όμως, αν εφαρμόζαμε τους προηγούμενους νόμους σε ένα σπίτι στον Άρη και γινόταν εκεί ένας σεισμός 8 ρίχτερ, δεν μπορούμε να ξέρουμε αν εκεί το σπίτι θα έμενε όρθιο. Εξάλλου η επιστήμη δεν μπορεί να μας πει δογματικά το τι είναι ψυχή ή το τι είναι ζωή. Μπορεί να απαντήσει θετικά σε πολύ τεχνοκρατικές εφαρμογές μικρής έκτασης. Στο γήινο επίπεδο. Μιλάμε πάντοτε με βεβαιότητα για επιστημονικές πρακτικές που αφορούν τα πολύ στενά γήινα φυσικά φαινόμενα. Για κάποια από αυτά μπορούμε να έχουμε κάποιες σταθερές απόψεις κι όχι για όλα. Γιατί ποιος μπορεί ακόμα να πει και να προβλέψει με ακρίβεια και δογματική διάθεση την εξέλιξη των μεταβολών του γήινου υπεδάφους και ως εκ τούτου την ώρα και τον τόπο κάποιου σεισμού; Κανείς. Το δόγμα είναι αντίπαλος της επιστήμης. Κανένας δογματικός δεν μπορεί να διεκδικήσει τον τίτλο του επιστήμονα.


- Μέσα σε αυτά που γνωρίζουμε σήμερα είναι και η μορφή του σύμπαντος που μας περιβάλλει;

- Σήμερα μπορούμε να πούμε ότι η μορφή του σύμπαντος είναι εντελώς διαφορετική από αυτή που πιστεύαμε μέχρι τώρα. Αυτή που διδάσκαμε ακόμα και στα πανεπιστήμια. Το σύμπαν έχει δυο χαρακτηριστικές ιδιότητες που το κάνουν αρκετά περίεργο. Όχι όμως και δυσκολονόητο. Το σύμπαν μας, στο σύνολό του, δεν υπακούει την Ευκλείδεια γεωμετρία και τη Νευτώνεια φυσική, όπως πιστεύαμε μέχρι σήμερα. Έχει δε και μια ακόμα παράδοξη ιδιότητα. Οι διαστάσεις του είναι παραπάνω από τρεις, είναι τουλάχιστον τέσσερις. Αυτό το έχουμε αποδείξει. Αυτές οι τρεις αναιρετικές ιδιότητες του δίνουν μια περίεργη όψη. Όσο κι αν φανεί παράξενο την πραγματική μορφή του σύμπαντος δεν μπορούμε να την αντιληφθούμε με τις ανθρώπινες αισθήσεις μας. Αυτό το οποίο αντιλαμβανόμαστε με τις αισθήσεις μας είναι απλώς μια απειροελάχιστη έκφραση κάποιων απειροελάχιστων κανόνων και ιδιοτήτων του σύμπαντος. Ας πούμε ότι είναι μια σκιά του πραγματικού σύμπαντος.


- Αν κατάλαβα καλά αυτό που βλέπω εκεί απέναντι δεν είναι ακριβώς η πολυκατοικία που νομίζω ότι βλέπω αλλά κάτι άλλο;

- Είναι σκιά κάποιου πράγματος το οποίο υπάρχει. Κάποιου άλλου πράγματος κάποιας άλλης μορφής και όχι μιας πολυκατοικίας όπως την αντιλαμβάνονται οι ατελείς ανθρώπινες αισθήσεις. Εδώ είναι πολύ ενδιαφέρον να αντιληφθούμε την έννοια της ύλης. Ρωτήστε τον οποιοδήποτε φυσικό, νομπελίστα ή διάσημο φυσικό να σας πει αν, με τον κλασσικό επιστημονικό τρόπο, μπορεί να δώσει έναν αυτοσυνεπή, επιστημονικό ορισμό του τι είναι ύλη. Δεν υπάρχει επιστημονικός ορισμός της ύλης.


- Ύλη είναι αυτό που μπορούμε ν’ αγγίξουμε, εμείς οι απλοί άνθρωποι έτσι το καταλαβαίνουμε.


-Η επιστήμη όμως δεν το αντιλαμβάνεται έτσι. Πρέπει να μπορεί να της δώσει κάποιον επιστημονικό και μη φιλοσοφικό ορισμό. Τι είναι ύλη; Αυτό το οποίο μπορώ ν’ ακουμπήσω; Ναι, αλλά μπορούμε να αποδείξουμε ότι αυτό το οποίο νομίζουμε ότι ακουμπάμε δεν το ακουμπάμε ποτέ. Γνωρίζει πλέον η φυσική ότι τα τελευταία δομικά συστατικά του χεριού μας την ώρα που λέμε ότι ακουμπάμε ένα τραπέζι απέχουν, σχετικά, άπειρη απόσταση από τα πρώτα δομικά του τραπεζιού. Ξέρουμε σήμερα ότι αυτό που αντιλαμβάνονται οι αισθήσεις μας είναι ψευδές.

Ας πάρουμε για παράδειγμα το μάτι μας. Πρώτον έχει τη δυνατότητα να αντιλαμβάνεται μόνο κάποιες από τις ακτινοβολίες που έρχονται μέχρι τη γη. Αυτό σημαίνει ότι ένα πλήθος εικόνων που εκπέμπονται σε φως που δεν μπορεί το μάτι μας να δει, δεν τις αντιλαμβάνεται καθόλου. Δεύτερον, το μάτι μας μπορεί να διακρίνει σαν ανεξάρτητα, αντικείμενα που βρίσκονται σε κάποια απόσταση μεταξύ τους, μεγαλύτερη από μια στοιχειώδη. Αν η απόσταση μεταξύ δυο αντικειμένων είναι μικρότερη τότε το μάτι μας τα αντικείμενα αυτά τα αντιλαμβάνεται ως ένα. Αν έχουμε π.χ. πολύ κοντά δυο φωτιές σ’ ένα πολύ μακρινό βουνό θα τις δούμε σαν μια φωτιά. Τέλος, το μάτι μας δεν μπορεί να αντιληφθεί αντικείμενα μικρότερα από κάποιες ελάχιστες διαστάσεις, όπως κόκκους σκόνης, ιούς κλπ. Αν όμως οι αισθήσεις μας είχαν άπειρες δυνατότητες το μάτι μας θα μπορούσε να αντιληφθεί την ύπαρξη των στοιχειωδών σωματιδίων. Θα μπορούσε να αντιληφθεί, ας πούμε, ότι το δέντρο και ο άνθρωπος που στέκεται δίπλα του δεν υπάρχουν με τον τρόπο που οι αισθήσεις μας αντιλαμβάνονται αλλά σαν δυο πυκνώματα από στοιχειώδη σωμάτια. Δέντρο και άνθρωπος θα ήταν φτιαγμένοι από τα ίδια στοιχειώδη υλικά. Κι ο χώρος που θα παρεμβαλλόταν ανάμεσα τους δε θα ήταν κενός. Μια απειρία από ελαχιστότατα σωματίδια θα έπλεαν και θα συνέδεαν το δέντρο με το κορμί του ανθρώπου. Τα πάντα θα ήταν ένας απέραντος χυλός κι αυτό που σήμερα λέμε αντικείμενο δε θα ’ταν τίποτ’ άλλο από ένα ενεργειακό πύκνωμα μέσα σ’ αυτό το χυλό. Άρα αυτό που λέμε εξατομικευμένη ύλη σήμερα, δε θα ήταν τίποτ’ άλλο από το πύκνωμα ενός συνεχούς ενεργειακού ρευστού. Όλα θα ήταν ένα. Όλα θα επικοινωνούσαν μεταξύ τους. Μια παγκόσμια ψυχή με διαφορετικές πυκνότητες σε κάθε σημείο της. Δε θα υπήρχε μοναξιά, δε θα υπήρχε εξατομικευμένο αντικείμενο. Η συνέχεια του χωροχρόνου που διαβάζουμε σε πάρα πολλά βιβλία θα είχε συντελεστεί.


-Πιστεύετε πράγματι πως μια τέτοια γνώση θα έλυνε προβλήματα όπως αυτό της ανθρώπινης μοναξιάς;


-Η συνειδητοποίηση της ψευδαίσθησης των εικόνων των αισθήσεων μας πιστεύω ότι μπορεί να οδηγήσει τον άνθρωπο σε καινούργια μονοπάτια. Δεν υπάρχουν ποτέ άνθρωποι απομονωμένοι. Δεν τους χωρίζει κενό. Τους συνδέει φως, ακτινοβολία. Είναι πυκνώματα του ίδιου υλικού και πάντοτε επικοινωνούν μεταξύ τους. Αν νοιώθουμε ψυχικά μόνοι είναι γιατί δεν κατανοούμε τη συνέχεια των πάντων μέσα στο σύμπαν. Δεν αισθανόμαστε, δεν έχουμε αυξήσει την ευαισθησία των αισθήσεων μας, με όλη τη διάσταση της λέξης, που θα μας κάνει να συνειδητοποιήσουμε ότι δεν είμαστε μόνοι. Η μοναξιά είναι προσωπικό μας πρόβλημα, δεν είναι πρόβλημα της φύσης. Η φύση δε μας γέννησε μόνους, γίναμε μόνοι. Βιώνουμε τη μοναξιά που είναι αποτέλεσμα δικών μας πράξεων και δικής μας αντίληψης.


- Έχω την αίσθηση ότι μιλώντας για τη σύγχρονη αστροφυσική αγγίζουμε και πεδία που θα τα λέγαμε μεταφυσικά. Τα αγγίζουμε ή τα ξεπερνάμε, τι απ’ τα δυο;

- Η σύγχρονη φυσική έχει διεμβολίσει δραματικά κομμάτια που άνηκαν στη μεταφυσική ή, ας το πούμε κι αυτό, στην τρέχουσα θεολογία. Εξακολουθεί όμως η φυσική να κρατάει μέσα της όλο το θετικό χαρακτήρα της. Τα κομμάτια τα οποία πήρε για τον εαυτό της εξακολουθούν να είναι αποδεικτικά. Η επιστήμη έχει ερμηνεύσει σε πολλές περιπτώσεις με τις σύγχρονες θεωρίες της πολλά φαινόμενα, που κάποτε θεωρούνταν ως μεταφυσικά ή θεολογικά, εντάσσοντας τα στο σώμα των θετικών επιστημών. Για το λόγο αυτό, όπως λέγεται χαριτολογώντας από τους φυσικούς, η κβαντική φυσική είναι η θεολογία του μέλλοντος. Αυτό βέβαια μην το πάρουμε σοβαρά και δημιουργηθούν προβλήματα. Απλώς ο προηγούμενος αστεϊσμός σημαίνει ότι θα αποδειχθούν με τέτοιο τρόπο θεολογικές ή φιλοσοφικές ιδέες ώστε πλέον δε θα ανήκουν στη θεολογία, τη φιλοσοφία ή τη μεταφυσική αλλά στη σύγχρονη φυσική.


- Μπορείτε να μου δώσετε ένα παράδειγμα;

- Ας πάρουμε δυο φωτόνια τα οποία στο παρελθόν είχαν επιδράσει στενά μεταξύ τους. Ας θεωρήσουμε ότι μετά από την επίδραση αυτή απομακρύνθηκαν τόσο πολύ ώστε να βρίσκονται στα δυο άκρα του σύμπαντος. Αυτό που γνωρίζουμε σήμερα είναι ότι αφού κάποτε είχαν επιδράσει μεταξύ τους δεν είναι δυο ανεξάρτητα φωτόνια, θεωρούνται σαν ένα. Για το λόγο αυτό ονομάζω πολλές φορές χαριτολογώντας τα φωτόνια αυτά «ερωτευμένα φωτόνια.» Τι σημαίνει όμως αυτό; Ότι παρότι βρίσκονται στα δυο άκρα του σύμπαντος, αν γεμίσω με κάποιες πληροφορίες το ένα αυτομάτως οι πληροφορίες θα βρεθούν και στο άλλο. Αυτό δεν είναι μεταφυσική, είναι φυσική και μάλιστα αποδεδειγμένη πειραματικά. Και καταλαβαίνει κανείς τις θεολογικές και φιλοσοφικές προεκτάσεις που μπορεί να δοθούν σ’ αυτό το φαινόμενο . Αυτό σημαίνει ότι εάν το ένα φωτόνιο βρίσκεται στη Γη και το άλλο στο α του Κενταύρου, τότε αν στο α του Κενταύρου συμβεί κάτι, την ίδια στιγμή η πληροφορία αυτή έχει μεταφερθεί στο φωτόνιο που βρίσκεται στη Γη. Το φωτόνιο αυτό βέβαια μπορεί να βρίσκεται στον εγκέφαλό μας. Το αν θα πάρουμε αυτή την πληροφορία είναι πρόβλημα δικό μας και των αισθήσεών μας. Η πληροφορία υπάρχει εδώ. Ας αναπτύξουμε λοιπόν αυτό που λέγεται άνθρωπος, αυτό που λέγεται νους, αισθήσεις, για να μπορέσουμε να καταλαβαίνουμε τις πληροφορίες από το α του Κενταύρου την ίδια στιγμή που γεννιόνται εκεί.


-Είναι αυτό που πολλές φορές λέτε, ότι «αυτόν τον κόσμο τον κατακτάς μόνο με την ψυχή σου».Απ’ την άλλη μου φαίνεται πιο ενδιαφέρον που βλέπω το δέντρο κι όχι το χυλό από τα στοιχειώδη σωμάτια. Μήπως τελικά τα αισθητήρια όργανά μας είναι καλά καμωμένα έτσι όπως είναι φτιαγμένα;


- Το ότι βλέπουμε τον κόσμο όπως τον βλέπουμε είναι όπως είπαμε μια ιδιομορφία των αισθήσεων μας. Αυτό το πύκνωμα το οποίο λέμε άνθρωπο έχει διαμορφώσει έτσι τα αισθητήρια του ώστε να κάνει εύκολη τη ζωή του. Κι όμορφη μπορώ να πω. Ο κόσμος λοιπόν είναι έτσι γιατί εμείς είμαστε κατασκευασμένοι έτσι. Να κάνουμε εδώ μια παρατήρηση: οι αισθήσεις μας λειτουργούν πάρα πολύ καλά όταν είναι να μελετήσουμε χώρους πολύ πιο κοντινούς μας, όπως είναι το πλανητικό μας σύστημα. Στην περίπτωση αυτή οι αισθήσεις μας δημιουργούν την ψευδαίσθηση του χρώματος, του όγκου, του σχήματος και δίνουν αυτή την πανδαισία μορφών και σχημάτων που βλέπουμε γύρω μας την οποία με τίποτα δεν μπορούμε να την ανταλλάξουμε. Όταν όμως θέλουμε να παρατηρήσουμε το σύμπαν σε πάρα πολύ μεγάλη κλίμακα, δηλαδή να μελετήσουμε συμπαντικές μορφές, συστήματα κοσμικής έκφρασης, τότε οι αισθήσεις παραμένουν αδύνατες. Αλλά και σε αυτή την περίπτωση δε σημαίνει ότι δεν μπορούμε να μελετήσουμε επιστημονικά το σύμπαν. Το μελετάμε με άλλα εργαλεία που δεν έχουν σχέση με τις αισθήσεις μας. Το περιγράφουμε μέσω μαθηματικών σχέσεων και φυσικών θεωριών που δεν έχουν αισθητά σχήματα και αντιστοιχήσεις. Δηλαδή μελετάμε το σύμπαν με μόνο όργανο το νου μας.


-Μέσω αυτών των εργαλείων που υποκαθιστούν την αδυναμία των αισθήσεων μπορούμε τελικά να δούμε το σύμπαν όπως είναι;

- Για να αντιληφθείς το σύμπαν πρέπει να αναγάγεις το νου σε μια έκτη υπέρ-αίσθηση. Κι αργά ή γρήγορα θα γίνει. Αυτό δεν είναι θέμα μύησης, είναι θέμα γνώσης. Το σύμπαν δεν είναι σταφιδόψωμο που διαστέλλεται. Δεν είναι σαμάρι, δεν είναι η επιφάνεια μιας σφαίρας όπως αναφέρεται σε άρθρα λαϊκής κατανάλωσης. Έχει σχήμα και μορφή μη αισθητά. Είναι μια ολότητα. Γεννήθηκε από κάτι που προϋπήρχε, άσχετα αν αυτό το κάτι δε θα μπορούσε να γίνει αντιληπτό από τις αισθήσεις μας. Δε γεννήθηκε απ’ το τίποτα. Γεννήθηκε από κάτι μη αισθητό. Το σύμπαν σύμφωνα με τις καινούργιες λογικές της φυσικής είναι ενιαίο αλλά αποτελείται από πολλούς ανεξάρτητους κόσμους που σαν φυσαλίδες το γεμίζουν. Θα σας πω και κάτι ακόμα που φαίνεται περίεργο. Αυτό το οποίο γνωρίζουμε πλέον στην αστροφυσική, είναι πως ό,τι βλέπουμε σήμερα στο σύμπαν είναι εικόνες του παρελθόντος του. Και μάλιστα του απώτατου παρελθόντος του. Σκεφθείτε ένα πολύ μακρινό αστέρι που ξαφνικά αρχίζει να λάμπει. Το φως, του που ταξιδεύει με πεπερασμένη ταχύτητα, για να φτάσει μέχρι τη Γη και να το δούμε πρέπει να ταξιδεύει δισεκατομμύρια χρόνια. Μέσα σ’ αυτά τα χρόνια αυτό το άστρο μπορεί να έχει καταστραφεί. Εμείς λοιπόν μπορεί να βλέπουμε το φως του για δισεκατομμύρια χρόνια πιστεύοντας ότι υπάρχει ενώ αυτό να έχει καταστραφεί. Όσο πιο μακριά προχωράμε από τη γη τόσο πιο βαθιά μες το παρελθόν του σύμπαντος βλέπουμε.


-Και σε τι μας είναι χρήσιμα όλ’ αυτά;

-Εδώ είναι το μεγάλο ερώτημα. Ζώντας σε μια αχαρακτήριστη εποχή, η οποία θεωρεί ότι αναγκαίο για τον άνθρωπο είναι ό,τι γεμίζει την κοιλιά του και ό,τι ικανοποιεί τις αισθήσεις του, μας έχουν κάνει να πιστεύουμε ότι τίποτα άλλο δεν είναι χρήσιμο. Δηλαδή η ανάπτυξη του νου, του εγκεφάλου, κατά την άποψη ενός μεγάλου μέρους της κοινωνίας μας, δεν είναι χρήσιμη γιατί συνήθως δεν είναι παραγωγική, δεν μπορεί δηλαδή να αποφέρει άμεσο οικονομικό κέρδος. Τι θα γινόταν όμως αν σκεφτόταν με τον ίδιο τρόπο η κοινωνία την εποχή της ανακάλυψης του ηλεκτρισμού; Τι θα γινόταν αν η τότε κοινωνία έλεγε: «Μα δεν είναι χρήσιμος ο ηλεκτρισμός, δεν κερδίζω τίποτα από τον ηλεκτρισμό. Γιατί να επιτρέψω σε κάποιους ανθρώπους να ξοδεύουν χρήματα, χρόνο, ενώ μπορούν να σκάβουν το χωράφι και να βγάζουν σιτάρι; Γιατί να τους αφήσω να ασχολούνται με φυσικά φαινόμενα όπως ο μη ανταποδοτικός οικονομικά ηλεκτρισμός;»


-Σκεπτόμουν την έννοια ενός ψυχικού κέρδους, όχι υλικού.

- Το να προσπαθείς να διερευνήσεις τα προαιώνια ερωτήματα του ανθρώπου, τα οποία αφορούν τους φυσικούς νόμους οι οποίοι διέπουν αυτό το οποίο χαρακτηρίζεται ως άνθρωπος η ως φύση δεν εξυπηρετεί και δεν προωθεί την ψυχική ανάταση και την ατομική εξέλιξη του ανθρώπου; Και τι την προωθεί; Το ωράριο 8-4 και η παραγωγή ενός όγκου χαρτιών ή η διακίνηση κάποιων μετοχών; Αυτό το οποίο πρέπει να κατανοήσουμε είναι ότι ο άνθρωπος έχει δυο φύσεις. Ο πνευματικός άνθρωπος δε διαχωρίζεται από τον καθημερινό άνθρωπο ο οποίος γνωρίζει να απολαμβάνει τις μικροχαρές της ζωής. Απλώς ο πνευματικός άνθρωπος ξέρει να ξεχωρίζει αυτές τις δυο όψεις του. Δε βυθίζεται μονοσήμαντα ούτε στη πνευματική απολυτότητα, ούτε στις μικροχαρές της υλικής ζωής πιστεύοντας ότι η επιλογή του ενός και μόνο δρόμου οδηγεί στην κοσμική ψυχική χαρά και ανάταση. Αντίθετα βάζει τα πράγματα στη σωστή τους διάσταση και βιώνει ισόρροπα και τις δυο φύσεις του. Γι’ αυτό πιστεύω βαθιά ότι αλήθεια είναι πως ένας πραγματικός ερευνητής επιστήμονας ό,τι κάνει το κάνει πρωταρχικά για τον εαυτό του. Κι ο κόσμος στη συνέχεια, γίνεται κοινωνός της προσωπικής του χαράς χειριζόμενος το προϊόν που ήδη αυτός έχει παράγει. Το ίδιο κάνει κι ο καλλιτέχνης, κι ο συγγραφέας. Όταν από 17 χρονών ήθελα να γίνω αστρονόμος δε σκέφτηκα ότι θα σώσω τον κόσμο. Αυτό το σκέφτηκα και ασχολήθηκα με την πολιτική και τους κοινωνικούς αγώνες..


-Πως ασχοληθήκατε με την πολιτική;


- Ασχολήθηκα με την πολιτική σε όλες τις εκφράσεις της κι ήμουνα παρών σε όλες τις μεγάλες στιγμές των κοινωνικών αγώνων με τη μεγαλύτερη ένταση. Και συνεχίζω. Έναν επιστήμονα δεν μπορεί να τον αφήνει αδιάφορο το πρόβλημα του Τρίτου Κόσμου, ή της παγκοσμιοποίησης, το πρόβλημα της ελευθερίας, της δημοκρατίας. Δεν υπήρξε ποτέ μεγάλος επιστήμονας που να μην ασχολείτο δραματικά με τα σημαντικά γεγονότα της εποχής του. Ο επιστήμονας είναι ένα πρόσωπο που πρέπει να επηρεάζει την κοινωνία, θετικά ή αρνητικά δυστυχώς, ανάλογα με το τι παράγει ο νους του. Δεν μπορεί και δεν επιτρέπεται να είναι αποκομμένος από αυτή, κλεισμένος σ’ ένα γραφείο ή ένα εργαστήριο.


- Εσείς που έχετε αυτήν την επαφή με το σύμπαν πιστεύετε σε έναν ανώτερο δημιουργό;


- Όταν ψάχνεις τέτοιας έκτασης φαινόμενα, όπως τα συμπαντικά, όταν ασχολείσαι με πράγματα που βρίσκονται στο μεταίχμιο μεταξύ λογικής και παραλόγου και κάθε στιγμή δοκιμάζουν την ψυχική σου ισορροπία και τη λογική σου, κάπου πρέπει να στηριχτείς για να μην αρρωστήσεις. Η γνώση δεν είναι συνώνυμο της ανθρώπινης ευτυχίας με την κλασσική της εκδοχή. Πάντως η γνώση σε ανεβάζει σε ένα άλλο επίπεδο ευτυχίας που δεν έχει να κάνει με αυτές τις μικροχαρές της καθημερινότητας. Για παράδειγμα, είναι πολύ μεγάλη ευτυχία το να αντιμετωπίζεις απλοϊκά το θάνατο. Η βαθιά γνώση των γεγονότων κι η απαγκίστρωση από μικρά πράγματα σου δίνουν ενός άλλου είδους πληρότητα και σε οδηγούν στο να αντιμετωπίζεις τους ανθρώπους μ’ έναν διαφορετικό τρόπο. Να είσαι ανεκτικός. Να μην είσαι δογματικός. Να αντιλαμβάνεσαι την προσπάθεια του άλλου να γίνει καλύτερος και όχι να τον κρίνεις μόνο από το αποτέλεσμα των προσπαθειών του.


-Η βαθιά γνώση όμως δεν οδηγεί συχνά και σε μια ιδιόμορφη μοναξιά;

Στο πρόσωπό του λάμπει ήδη αυτή η μοναξιά. Νοιώθω λιγάκι συνένοχος του σ’ ένα μυστήριο που τον αφορά και που μ’ αφήνει να δω ένα κομμάτι του, μικρό, μέσα από το χαμόγελό του.


- Ναι. Είναι αυτό που λένε πως ο ερευνητής είναι λίγο απόμακρος, λίγο μισάνθρωπος. Δεν είναι έτσι. Απλώς πλέει μέσα σε μια απέραντη εσωτερική μοναξιά η οποία είναι αποτέλεσμα μιας προσωπικής πορείας αναζήτησης. Αυτό δεν είναι έλλειψη αγάπης στον κόσμο. Δεν είναι μια ελιτίστικη διάθεση. Είναι μια μυστηριακή διαδικασία. Με την καρδιά της φύσης και την αλήθεια των προαιώνιων γεγονότων της δεν μπορείς να επικοινωνήσεις παρά μόνο μέσα από την απομόνωση μιας απέραντης σιωπής. Συγχρόνως, πρέπει να αντιληφθούμε ότι τη γνώση δεν μπορούμε να την κατακτήσουμε. Μπορούμε να συμφιλιωθούμε μαζί της και μόνο τότε εκείνη θα μας αποκαλυφθεί. Εάν της συμπεριφερθούμε ως κατακτητές θα μας απαρνηθεί. Και πρέπει να ξέρουμε ότι η φύση πάντα θα κρατάει κάτι γι’ αυτήν την ίδια. Ποτέ δε θα την κατέχουμε ολοκληρωτικά.


-Μ’ αυτή τη λογική και η έννοια της συντήρησης θα πρέπει να είναι αντίθετη με την έννοια της γνώσης.


- Η έννοια της γνώσης είναι συνώνυμη της ανατροπής. Είναι συνώνυμη της κίνησης, της αλλαγής, της μεταμόρφωσης. Συνώνυμο της δύναμης να γινόμαστε καλύτεροι και της ικανότητας που μας δίνει η φύση να επικοινωνούμε με τα θετικά στοιχεία της. Η αλαζονεία της γνώσης είναι συνώνυμο της στατικότητας, της δογματικότητας. Γενικά όλων εκείνων των ιδιοτήτων οι οποίες αντιστρατεύονται την φυσική γνώση και την κοσμική αλήθεια.


- Σας αρέσει η ανατροπή.


- Τι σημαίνει μου αρέσει; Γνώση χωρίς ανατροπή δεν υπάρχει. Όταν λέμε ότι προσπαθούμε να συμφιλιωθούμε με τη γνώση είναι προκειμένου να ανατρέψουμε την αγνωσία. Εξάλλου και στη φύση τίποτα δεν είναι στατικό. Αν κοιτάξεις γύρω σου τα πάντα αλλάζουν. Τίποτα δεν επιστρέφει στην πρότερη κατάστασή του. Εάν λοιπόν η διαδρομή ενός ερευνητή δεν εναρμονιστεί με τους ρυθμούς της ίδιας της φύσης, τότε τι κάνει;


- Αυτό μεταφέρεται και στον τρόπο ζωής του ερευνητή; Εσείς δηλαδή πέρα από το επιστημονικό κομμάτι, στην προσωπική σας ζωή νοιώθετε ανατρεπτικός;


- Για καθετί καινούργιο που μαθαίνω, το πρώτο που σκέφτομαι είναι αν είναι πραγματικό. Κι αν δεν είναι πραγματικό τι θα μπορούσε να ’ναι .Το πρώτο που σκέφτομαι είναι το αντίθετο από αυτό που μαθαίνω. Λέω «βλέπω μαύρο, μήπως είναι κόκκινο;» Αυτό ξέρετε, συχνά μου δημιουργεί πολλά επαγγελματικά και κοινωνικά προβλήματα. Δε με κάνει πάντα ευχάριστο στις παρέες. Είναι ένα αρκετά αντικοινωνικό παιχνίδι μυαλού. Το να ερευνάς τα δεδομένα, πίσω από αυτό που ο άλλος θεωρεί δεδομένο και αποδεκτό, προκειμένου ν’ ανακαλύψεις πτυχές που ανατρέπουν τη δογματικότητα ενός γεγονότος, δεν είναι πάντα ότι καλύτερο προκειμένου να αποτελείς μια ευχάριστη κοινωνική συναναστροφή. Τελικά το να προσπαθείς εσαεί να επιβεβαιώνεις την παγκόσμια φυσική αρχή της ανατροπής και της αλλαγής δεν αποτελεί πάντα την ευκολότερη κοινωνική επιλογή.


- Απ’ ότι καταλαβαίνω σας έχει γίνει βίωμα αυτός ο τρόπος θεώρησης των πραγμάτων.


- Δεν θα ‘πρεπε; Μην ξεχνάτε ότι δεν είμαστε μόνο ερευνητές είμαστε και δάσκαλοι. Λόγω αυτής μας της ιδιότητας θα πρέπει να περάσουμε βιωματικά στους μαθητές μας αυτή την αναγκαιότητα και τον τρόπο σκέψης. Της μη στατικότητας. Της ανάγκης, πάντοτε, όταν μαθαίνουν κάτι να έχουν στο πίσω μέρος του εγκεφάλου τους ότι αυτό που μάθαμε σήμερα δεν είναι δογματικά τελειωμένο. Και θα πρέπει εμείς ή οι μαθητές μας να το ανατρέψουμε για να προχωρήσουμε μπροστά.


- Αυτό που λέτε, εκτός από το επιστημονικό ενδιαφέρουν που έχει, θα ήταν πολύ χρήσιμο αν μπορούσαμε να το εφαρμόσουμε και στις κάθε είδους ανθρώπινες σχέσεις. Οι άνθρωποι θεωρούν πολλά πράγματα δεδομένα και συνήθως είναι κτητικοί.


-Τίποτα δεν είναι δεδομένο. Είναι τίποτα δεδομένο π.χ., στον έρωτα; Από τη στιγμή που θα θεωρήσεις δεδομένο κάτι στον έρωτα, ο έρωτας έχει πεθάνει. Εάν θεωρήσεις τη φιλία δεδομένη και δεν δεις αυτή τη σχέση σα μια διαρκή πρόκληση να γίνεις καλύτερος και να αποδεικνύεις ανά πάσα στιγμή τα αισθήματα που τρέφεις για τον άλλον τότε και η φιλία αλλά και κάθε σχέση είναι καταδικασμένη να πεθάνει.


-Έχετε στο μυαλό σας μια εικόνα του μέλλοντός σας κ. Δανέζη;


- Αυτό που έχουμε στο μυαλό μας σαν εικόνα του επιθυμητού μέλλοντός μας, συχνά είναι μονάχα η προσμονή μιας στιγμιαίας επιθυμίας μας η οποία μέλλει να ανατραπεί κάτω από το βάρος της μελλοντικής μας γνώσης. Οι επιθυμίες μας όμως υπόκεινται και αυτές στους νόμους της μη στατικότητας, της αλλαγής. Έτσι αλλάζουν καθημερινά. Ένα όμως μπορώ να σας διαβεβαιώσω. Ότι θα συνεχίσω να ταξιδεύω για πάντα στους κόσμους που τόσο θα ήθελα να επισκεφθούμε όλοι μαζί κάποτε.



Συνέντευξη του Μάνου Δανέζη, από το βιβλίο της Κατερίνας Μαγγανά «Δημιουργώντας το Αύριο», Εκδόσεις Παπαϊωάννου, Αθήνα 2002.



























The spring wind
Scattering blossoms
I saw it in a dream
but when I awoke the sound
was still rustling in my breast
Saigyo



Κυριακή 19 Απριλίου 2009

Υπάρχουν κορυφαίοι επιστήμονες οι οποίοι προσπαθούν να «παντρέψουν» τη θρησκεία με τη γνώση ενώ άλλοι τους χλευάζουν αρνούμενοι κάθε τι μετα-φυσικό..










Πίστευε και ερεύνα;

Τα θρησκευτικά δόγματα μοιάζουν εξ ορισμού αντίθετα με κάθε έννοια επιστημονικών ανακαλύψεων που αλλάζουν την εικόνα μας για τον κόσμο. Και όμως υπάρχουν κορυφαίοι επιστήμονες οι οποίοι προσπαθούν να «παντρέψουν» τη θρησκεία με τη γνώση ενώ άλλοι τους χλευάζουν αρνούμενοι κάθε τι μετα-φυσικό.

Στον πόλο των θρησκευομένων επιστημόνων τοποθετείται ο Πολ Ντέιβις, από τους γνωστότερους φυσικούς στον κόσμο, καθηγητής Φυσικής Φιλοσοφίας στο Κέντρο Αστροβιολογίας στο Σίδνεϊ της Αυστραλίας αλλά και επισκέπτης καθηγητής στο Ιmperial College του Λονδίνου με είκοσι επτά βιβλία εκλαϊκευμένης επιστήμης, μερικά από αυτά μεταφρασμένα και στα ελληνικά. Βασικός άξονας σε όσα γράφει είναι πάντα το ότι η επιστήμη και ιδιαίτερα οι Θετικές Επιστήμες μπορούν να βοηθήσουν ώστε κάποια πράγματα που λέγονται από τους θεολόγους να αποκτήσουν και μια επιστημονική υπόσταση. Διότι τώρα οι γνώσεις μας γύρω από την Κοσμολογία αλλά και τον μικρόκοσμο των μορίων έχουν προχωρήσει τόσο ώστε να μπορούμε να ψάχνουμε το βαθύτερο νόημα της ύπαρξης χωρίς να απορρίπτουμε την ύπαρξη του Θεού.


Ανυπαρξία και χωροχρόνος

Ενα τέτοιο παράδειγμα δίνει ο Πολ Ντέιβις στο βιβλίο του με τον εύγλωττο τίτλο: «Θεός και Μοντέρνα Φυσική» (εκδόσεις Κάτοπτρο), όταν γράφει ότι: «(Οι μικροσκοπικές διαστάσεις των ατόμων και η συμπεριφορά της ύλης που εμφανίζεται σε αυτές, μας κάνουν να λέμε ότι είναι) ο κβαντικός παράγοντας που επιτρέπει να συντελούνται στον ατομικό κόσμο συμβάντα χωρίς αίτια (και) μας επιτρέπει πλέον να δεχόμαστε ότι μπορεί να εμφανιστούν σωματίδια χωρίς ειδικό λόγο (δηλαδή όπως λέμε έτσι από το πουθενά). Αν η κβαντική θεωρία επεκταθεί ώστε να συμπεριλάβει και τη βαρύτητα τότε θα περιγράφει και τη συμπεριφορά του χωροχρόνου». Και καταλαβαίνουμε πλέον πού το πάει ο κ. Ντέιβις αφού τελικά ο χωροχρόνος θα μπορούσε να ξεπηδήσει από την ανυπαρξία (όπως μας λέει και η θεωρία του Μπιγκ Μπανγκ) με την εμφάνιση μιας φυσαλίδας χώρου εκεί όπου τίποτε πριν δεν υπήρχε και ίσως το χέρι ενός Δημιουργού να άλλαξε τα πράγματα. Κατά τη γνώμη του αυτά ακόμη δεν είναι σίγουρα πράγματα αλλά φαίνεται να είναι βέβαιος ότι η επιστήμη προσφέρει έναν ασφαλέστερο δρόμο προς τον Θεό από ό,τι η Θεολογία.


Θεός, αλλά όχι Δημιουργισμός

Κοντά σε αυτόν τον πόλο μπορούμε να συναντήσουμε και τον Φράνσις Κόλινς. Και για όποιον δεν του λέει κάτι αυτό το όνομα ας μάθει τώρα ότι πρόκειται για τον επικεφαλής της κολοσσιαίας προσπάθειας που έγινε να χαρτογραφηθούν τα γονίδια του ανθρώπου μέσα από το γνωστό Ηuman Genome Ρroject. Πρόκειται για διάσημο βιολόγο με το εξής επιπλέον χαρακτηριστικό: ξεκίνησε από δηλωμένος άθεος και μέσα από τα όσα ανακάλυπτε στη διάρκεια των ερευνών του έφθασε να γράφει βιβλία όπως το: «Τhe Language of God», όπου επιμένει ότι η Φυσική, η Χημεία και η Βιολογία δεν είναι ασύμβατες με τη βαθιά πίστη. Βεβαίως απορρίπτει ιστορίες που βασανίζουν αυτή τη στιγμή τις Ηνωμένες Πολιτείες αλλά και άλλες κοινωνίες όπως είναι ο Δημιουργισμός (Creationism), όπου οι φανατικοί πιστοί δέχονται μόνο και ακολουθούν κατά γράμμα όσα αναφέρονται στα βιβλία της Γένεσης, στην Παλαιά Διαθήκη. Επίσης απορρίπτει τον λεγόμενο «Ευφυή Σχεδιασμό» (Ιntelligent Design) μια κίνηση που ίδρυσε το 1991 ένας δικηγόρος και νομιμοποιήθηκε να διδάσκεται και στα σχολεία το 2005 από (ποιον άλλον;) τον Τζορτζ Μπους. Σύμφωνα με τους Δημιουργιστές: 1. Η θεωρία της Εξέλιξης προωθεί μια αθεϊστική κοσμοαντίληψη 2. Είναι θεμελιωδώς λανθασμένη γιατί δεν εξηγεί την πολυπλοκότητα της Φύσης. 3. Αν δεν μπορεί λοιπόν να δώσει τις απαραίτητες εξηγήσεις κάπου πρέπει να μπει στο πλάνο ένας έξυπνος σχεδιαστής ώστε να δικαιολογείται η δημιουργία του κόσμου.

Με τις τεράστιες γνώσεις του ο Κόλινς απορρίπτει εύκολα τον Ευφυή Σχεδιασμό που προσχωρεί στην ομάδα της «Θεϊστικής Εξέλιξης» (www. asa3. org) η οποία συνοψίζεται σε έξι βασικά σημεία: 1. Το Σύμπαν εμφανίστηκε από το πουθενά πριν από 14 δισεκατομμύρια χρόνια. 2. Οι ιδιότητές του φαίνεται να είναι ακριβώς φτιαγμένες για την ύπαρξη ζωής. 3. Ενώ αγνοούμε τον μηχανισμό για το πώς άρχισε η ζωή, η εξέλιξη και η φυσική επιλογή επέτρεψαν την ανάπτυξη ως σήμερα.

4. Από τότε που πήρε εμπρός ο μηχανισμός της εξέλιξης δεν υπήρξε άλλη έξωθεν επέμβαση. 5. Οι άνθρωποι είναι και αυτοί μέρος του μηχανισμού της εξέλιξης έχοντας κοινό πρόγονο με τους πιθήκους. 6. Αλλά η συμπεριφορά των ανθρώπων παρουσιάζει μια μοναδικότητα που δεν εξηγείται με την εξέλιξη, υποδηλώνοντας την πνευματικότητα της φύσης της. Είναι η ύπαρξη του ηθικού νόμου, δηλαδή η γνώση του καλού και του κακού και η αναζήτηση του Θεού.


Ανάδυση συστημάτων

Προτού φθάσουμε στο άλλο άκρο όπου μας περιμένουν οι Νέοι Αθεοι υπάρχει ένας ακόμη σταθμός και αυτός έχει να κάνει με την επιστήμη της λεγόμενης Ανάδυσης. Σε γενικές γραμμές πρόκειται για μια θεωρία που λέει ότι ο κόσμος ναι μεν είναι φτιαγμένος όλος από άτομα και μόρια που δεν ξέρουν από ηθική και δεν έχουν αισθήματα όπως υποστηρίζουν οι λεγόμενοι αναγωγιστές αλλά μόλις ξεπεραστεί ένα επίπεδο πολυπλοκότητας το κάθε σύστημα αναπτύσσει καινούργιους νόμους που δεν μπορούν να εξηγηθούν με τις ιδιότητες των στοιχειωδών συστατικών τους. Για παράδειγμα, μια μέλισσα μόνη της δεν μπορεί να συμπεριφερθεί με τον θαυμαστό τρόπο που συμπεριφέρεται όταν βρεθεί μαζί με άλλες στην κυψέλη. Πιο αυστηρά μπορούμε να λέμε ότι τέσσερα είναι τα σημαντικά χαρακτηριστικά τους: 1. Ενα αναδυόμενο σύστημα το αποτελούν τα γνωστά μας ως σήμερα σωματίδια. 2. Μόλις όμως υπάρξει μια συσσώρευση ύλης που αποκτά και ένα κατάλληλο επίπεδο οργάνωσης και πολυπλοκότητας εμφανίζονται καινούργιες ιδιότητες. 3. Αυτές οι ιδιότητες δεν εξηγούνται από τις ιδιότητες των στοιχειωδών σωματίων. 4. Τα τμήματα με ανώτερη οργάνωση έχουν τη δύναμη να επηρεάζουν τα μικρότερα τμήματα.


Νέα «θεϊκότητα»

Αυτό έχει δώσει την αφορμή στον Στιούαρτ Κάουφμαν, από τα ιδρυτικά στελέχη του Ινστιτούτου Santa Fe, τη «Μέκκα» της θεωρίας του χάους, να κυκλοφορήσει πέρυσι ένα ολόκληρο βιβλίο με τίτλο:

«Reinventing the Sacred» και εκεί να δώσει θεωρητική βάση σε μια ακόμη τάση συγγενική προς την Ανάδυση όπου κάνει λόγο για τη νέα «θεϊκότητα», που δεν πηγάζει από κάποιον άγνωστο δημιουργό αλλά έχει τις ιδιότητές του (δημιουργικότητα, νόηση, δράση με κάποιον σκοπό) και πηγάζει ακριβώς από τις ιδιότητες ενός αναδυόμενου συστήματος.


Θαύματα και φυσικοί νόμοι

Και ο πιο ακραίος πόλος φυσικά εκφράζεται από τον 67χρονο βιολόγο Ρίτσαρντ Ντόκινς που όταν του υποβάλλεις το γνωστό επιχείρημα των θεολογούντων: «Η επιστήμη δεν μπορεί να αποδείξει ότι δεν υπάρχει Θεός» δεν τα χάνει καθόλου. «Υπάρχει μια απειρία πραγμάτων που δεν μπορεί να αποδείξει η επιστήμη. Πιστεύετε ό,τι θέλετε. Η πιθανότητα να υπάρχει Θεός, αν και δεν είναι μηδενική, είναι απειροελάχιστη». Για τους Νέους Αθεους το πρόβλημα δεν είναι κάποιο από τα δόγματα που υπάρχουν γύρω μας αλλά η έννοια της θρησκείας καθεαυτή. «Γιατί να σεβόμαστε τις θρησκευτικές πεποιθήσεις κάποιων» αναρωτιούνται. «Συγκλίνουν άραγε η επιστήμη και η θρησκεία;» κάνει πως αναρωτιέται ο Ντόκινς για να απαντήσει στο επόμενο δευτερόλεπτο ο ίδιος με ένα «όχι» που το συνοδεύουν κάπου οκτώ πυκνογραμμένες σελίδες με επιχειρήματα. «Για έναν ειλικρινή κριτή», λέει, «η υποτιθέμενη σύγκλιση ανάμεσα στη θρησκεία και την επιστήμη είναι μια ρηχή, κενή, απατηλή πλάνη». Η βασική του αντίρρηση έχει να κάνει με το ότι οι θρησκευόμενοι θέλουν να έχουν και την πίτα ολόκληρη και τον σκύλο χορτάτο. «Οταν μιλούν σε ένα μη διανοούμενο μαζικό ακροατήριο» πιστεύει ότι «κάνουν ασύδοτη χρήση ιστοριών με θαύματα οι οποίες είναι προκλητικές διεισδύσεις στο επιστημονικό πεδίο. Η Γέννηση του Χριστού από την Παρθένο Μαρία, η Ανάσταση του Χριστού, η Ανάσταση του Λαζάρου, τα θαύματα της Παλαιάς Διαθήκης, όλα χρησιμοποιούνται ελεύθερα για θρησκευτική προπαγάνδα και είναι πολύ αποτελεσματικά σε ένα ακροατήριο αποτελούμενο από αφελείς και παιδιά. Καθένα από αυτά τα θαύματα ισοδυναμεί με έναν επιστημονικό ισχυρισμό με μια παραβίαση της κανονικής ροής στα γεγονότα του φυσικού κόσμου». Και έτσι δεν θέλει να επιτρέψει στους θεολόγους να κρατήσουν και τα θαύματα και να θέλουν να έλθει κοντά η θεολογία με την επιστήμη. Βέβαια μιλώντας για τον Παράδεισο και για τον ισχυρισμό ότι «δεν είναι φυσικός τόπος» δεν διστάζει να θυμίσει ότι από την 1η Νοεμβρίου 1950 ορίστηκε επίσημα από τον Πάπα Πίο ότι το σώμα της Μαρίας ανελήφθη στον Παράδεισο και επανενώθηκε με την ψυχή της. «Τι μπορεί να σημαίνει αυτό» ρωτάει ο Ντόκινς, «αν όχι ότι ο Παράδεισος είναι ένας φυσικός τόπος, τόσο φυσικός ώστε να περιέχει σώματα;»(!)


Ο ορθόδοξος αντίλογος

Στον ελληνικό χώρο υπάρχουν άνθρωποι θρησκευόμενοι που δεν θα συμφωνήσουν με τις απόψεις όχι μόνο των Νέων Αθέων αλλά και με τα όσα πιστεύουν από τη δική τους πλευρά οι θεολογούντες του λεγόμενου δυτικού κόσμου. Η Ορθόδοξη Εκκλησία είχε τη δική της άποψη και κόντρα από τον καιρό του σχίσματος των εκκλησιών για τα κλασικά θεολογικά θέματα και αυτό φθάνει να αντανακλάται σε σημαντικά σημερινά προβλήματα του κόσμου μας. Οπως είναι η μόλυνση του περιβάλλοντος και η χρήση της βιοτεχνολογίας.

Η προτεσταντική Δύση σε συνδυασμό με την καλβινιστική ηθική του καπιταλισμού οδήγησε στη σημερινή αντίληψη ότι ο υλικός κόσμος είναι απλά πρώτη ύλη για να παράγει ο άνθρωπος προϊόντα και να αυξάνει το κέρδος του. Ετσι βλέπουν τα πράγματα οι ορθόδοξοι χριστιανοί και διαφωνούν, όντας κοντά και στην παρατήρηση του ιστορικού Λιν Γουάιτς που θέλει οι ρίζες του οικολογικού προβλήματος να βρίσκονται στη χριστιανική θεολογία. Ο Μητροπολίτης Περγάμου και καθηγητής Ιωάννης Ζηζιούλας, ένας από τους εγκυρότερους εκφραστές της Ορθόδοξης Θεολογίας, έχει τοποθετήσει θεωρητικά τα θέματα αυτά με στόχο τη σύγκλιση επιστήμης και θεολογίας όχι σε ηθικές βάσεις αλλά σχετικά με τη φύση των πραγμάτων. Η αλήθεια για το τι είναι άνθρωπος πρέπει, όπως έχει γράψει, να είναι κοινή για την επιστήμη και τη θεολογία. Και στο πλαίσιο αυτής της αλήθειας οι Ορθόδοξοι παραδέχονται ότι ψυχή και σώμα είναι ενωμένα στον άνθρωπο: το σώμα χωρίς την ψυχή είναι πτώμα και η ψυχή χωρίς το σώμα είναι φάντασμα. Τότε όμως δεν μπορούμε να λέμε ότι ο άνθρωπος έχει σώμα αλλά είναι σώμα. Αυτό οδηγεί στο συμπέρασμα ότι είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με το φυσικό περιβάλλον του γιατί δεν νοείται το (υλικό) σώμα χωρίς την υπόλοιπη υλική δημιουργία. Οπότε στην ανάσταση των νεκρών που πιστεύει σε αυτήν η Ορθόδοξη Εκκλησία θα διασωθεί μαζί και ολόκληρη η υλική δημιουργία. Γι΄ αυτό λένε ο Χριστός δεν απέκτησε μόνο ψυχή αλλά και υλικό σώμα ώστε ήλθε να σώσει με την Ανάστασή του και όλη την κτίση, καταξιώνοντας έτσι όλο το φυσικό περιβάλλον (που εμείς, εννοείται, σήμερα έχουμε βαλθεί να καταστρέψουμε).

Ο άνθρωπος δημιουργήθηκε από τον Θεό στο τέλος της Δημιουργίας και η θεωρία της εξέλιξης δεν παρουσιάζει πρόβλημα για τη θεολογία αφού δείχνει το πώς δημιουργήθηκε ο κόσμος και όχι από ποιον. Ακόμη και αν τα προηγούμενα θα μπορούσαν να είναι ανεκτά σε ένα μη θρησκευόμενο περιβαλλοντολόγο στο επόμενο βήμα στους ορθόδοξους συλλογισμούς θα αντιδράσει. Διότι εδώ εμφανίζεται ο ισχυρισμός ότι και το φυσικό περιβάλλον έχει την ανάγκη του ανθρώπου για να υπάρξει. Δεν ισχύει δηλαδή ότι εφόσον υπήρχαν άλλα είδη πριν από την εμφάνισή του μπορούν να υπάρξουν και στο μέλλον χωρίς αυτόν. Εδώ γίνεται επίκληση της άποψης του Αγιου Μάξιμου του Ομολογητού ότι « τα πάντα δημιουργήθηκαν με στόχο τον άνθρωπο και χωρίς αυτόν η Φύση καταρρέει». Και, τέλος, ο άνθρωπος διαθέτει κάτι μοναδικό μέσα στην υπόλοιπη Φύση, κάτι που λέγεται πρόσωπο και τον προικίζει με ελευθερία. Ελευθερία από τη Φύση αλλά και ελευθερία για τη Φύση. Είναι ελεύθερος να καταστρέψει το περιβάλλον του αλλά και να το αγαπήσει και να το σεβαστεί.


Βαλβίδες και γονίδια

Προχωρώντας στο ίδιο μονοπάτι διατυπώνεται η άποψη ότι η ποικιλία των ειδών είναι θέλημα Θεού. Η εξέλιξη είναι γεγονός αλλά η ύπαρξη των ειδών που συναντούμε είναι έργο δικό του και δεν πρέπει εκεί να παρεμβαίνουν οι άνθρωποι. Μπορούν να μεταμοσχεύουν σωματικό υλικό όπως είναι η καρδιακή βαλβίδα ενός χοίρου σε άνθρωπο διότι το υλικό αυτό αφομοιώνεται και τελικά θεωρείται ανθρώπινο, αλλά μεταμόσχευση γενετικού υλικού από χοίρο σε άνθρωπο, για παράδειγμα, πρέπει να απαγορεύεται γιατί αποτελεί παρέμβαση στο έργο του Θεού που θέλει τα δυο πλάσματα εντελώς ξεχωριστά. Επίσης απαγορεύεται και η κλωνοποίηση. Διότι παράγοντας δυο πανομοιότυπα πλάσματα καταργεί την μοναδικότητα του προσώπου. Ως αντίγραφο ο άνθρωπος γίνεται ένας μεταξύ πολλών (πανομοιότυπων πλασμάτων). Εδώ όμως πετάγεται ο Ντόκινς (ποιος άλλος;) και στο βιβλίο του «Ο εφημέριος του διαβόλου» (στη σελίδα 251) γράφει: «Οι πανομοιότυποι δίδυμοι είναι κλώνοι ο ένας του άλλου με τα ίδια γονίδια όπως και εκείνο το κλωνοποιημένο πρόβατο, η διάσημη Ντόλι, με τη μόνη διαφορά ότι ήταν κλώνος ενός γηραιότερου προβάτου». Στις ημέρες του Ορθόδοξου Πάσχα λοιπόν αυτοί που ξέρουν δεν λένε ποτέ Χρόνια Πολλά, δεν έχει νόημα άλλωστε. Λένε όμως την κλασική ευχή ή τίποτε. Για κάθε «Χριστός Ανέστη» και «Αληθώς Ανέστη», που λέγεται ή δεν λέγεται, όταν ξέρουμε όλα τα παραπάνω, καταλαβαίνουμε ότι υπάρχει από πίσω ένα ποτάμι από βιβλία, σκέψεις, θεωρίες, πάθη και οι ευχές γίνονται κάτι σαν ψήφοι προς τη μια ή την άλλη τάση. Και αξίζει να είμαστε ενημερωμένοι προτού ψηφίσουμε.

Βιβλιογραφία:
Για όποιον θέλει να μάθει κάτι περισσότερο...

Ρaul Davis Θεός και Μοντέρνα Φυσική Εκδόσεις Κάτοπτρο Richard Dawkins Ο εφημέριος του Διαβόλου Εκδόσεις Τραυλός Stuart Κauffman Reinventing the Sacred Βasic Βooks Clayton & Davieseditors Τhe Re-Εmergence of Εmergence Οxford Francis Collins Τhe Language of God Free Ρress


ΤΟΥΑ.ΓΑΛΔΑΔΑ | Σάββατο 18 Απριλίου 2009
www.tovima.gr












Πέμπτη 9 Απριλίου 2009

Το αφηρημένο σχήμα του "αληθούς", όπως και η καθαρή τάχα ιδέα του "ωραίου", μπορεί να γίνει έννοια της φιλοσοφίας,όχι όμως και νόημα ζωής Παπανούτσος












Όποιος έχει πολιτογραφηθεί στων «ιδεών την πόλη» έχει βαριές ευθύνες
Ε Παπανούτσος

"... Υποστηρίζω ανεπιφύλαχτα ότι τα συνθήματα "η επιστήμη για την επιστήμη" κλπ. είχαν κάποιο βαθύτερο λόγο να διατυπωθούν με τόση αδιαλλαξία (όταν και όποτε εξαγγέλθηκαν), γιατί έπρεπε να μη νομιμοποιηθεί η δουλεία της επιστημονικής και της καλλιτεχνικής εργασίας σε αλλότριες και ύποπτες "σκοπιμότητες" και "βλέψεις". Μόνον όμως άνθρωποι ιδιόρρυθμοι και εκκεντρικοί τα ερμήνεψαν κατά λέξη και τα έκαναν προσχήματα, για να δικαιολογήσουν τη φιλαυτία και τη δουλεία τους. Η άκρα προς την αλήθεια ευλάβεια είναι αρετή του ερευνητή, ο "επιστημονισμός" όμως (με το νόημα της αποκλειστικότητας και της αυτάρκειας του θεωρητικού Λόγου) αποτελεί εκτροπή· ομοίως η καλαισθησία χαρακτηρίζει το γνήσιο καλλιτέχνη, ο "αισθητισμός" όμως (ως απόλυτη θρησκεία του κάλλους) οδηγεί στη διαστροφή και στη νοσηρότητα. Δεν είναι η επιστήμη σκοπός και δικαίωση της επιστήμης, ούτε η τέχνη σκοπός και δικαίωση της τέχνης· και της μιας και της άλλης, όπως και κάθε δραστηριότητας σημαντικής, ατομικής και συλλογικής, σκοπός και δικαίωση είναι ο άνθρωπος - το αποτελείωμα, η ευτυχία, ο ευγενισμός του. Αυτόν εκφράζει και γι' αυτόν εργάζεται ο επιστήμονας αυτόν συγκινεί και γι' αυτόν δημιουργεί ο καλλιτέχνης. Το αφηρημένο σχήμα του "αληθούς", όπως και η καθαρή τάχα ιδέα του "ωραίου", μπορεί να γίνει έννοια της φιλοσοφίας, όχι όμως και νόημα ζωής - σταυρός θυσίας. Για να ευτυχήσει και να τιμηθεί ο άνθρωπος (στο πρόσωπο το δικό σου, ή στο πρόσωπο του συνανθρώπου σου) δέχεσαι και αξίζει να πεθάνεις - ποτέ για την αυτοδυναμία ή την αυταξιότητα ενός θεωρητικού τύπου ή μιας καλλιτεχνικής μορφής.
Κοντά σ' αυτή τη θέση υποστηρίζω, εξίσου ανεπιφύλαχτα, και μια άλλη. Ο υγιής και ολόκληρος άνθρωπος (όχι φυσιολογικά, αλλά ηθικά υγιής και ολόκληρος) δεν είναι απολιτικό ον, με το νόημα ότι μπορεί να μένει αδιάφορος και ασυγκίνητος μέσα στις ταλαντώσεις και στις περιπέτειες της πολιτικά οργανωμένης εθνικοκοινωνικής ομάδας, μέσα στην οποία ζει, μοχθεί και "λογαριάζεται". Φύσει "πολιτικόν ζώον", όπως σωστά τον χαρακτήρισε ο Αριστοτέλης, δεν είναι απλώς "αγκυροβολημένος", αλλά οργανικά δεμένος στην πολιτεία που τον κλείνει μέσα στους κόλπους της: θέλοντας και μη κατέχει το πεπρωμένο της. Του ατομικού είναι ο συλλογικός βίος επέκταση, και ολοκλήρωμα. Ακέραιος (ψυχικά) δεν μπορείς να είσαι, όταν έχεις αποκοπεί από το κοινωνικό σώμα και συσπειρώνεσαι στον εαυτό σου. Ακόμη και αν το επιστημονικό ή το καλλιτεχνικό έργο σου είναι δυνατόν να ευδοκιμήσει σε μια τέτοια απομόνωση (πράγμα αμφίβολο), ο ίδιος χάνεις τη ζωντάνια, τη γνησιότητα, την αρτιότητα σου και γίνεσαι λειψό και ισχνό "κλάσμα" ανθρώπου που σιγά σιγά χάνει το νόημα της ζωής και μηδενίζεται - εκτός αν εξαϋλωθείς με την άσκηση και με τον αυταφανισμό θεωθείς σαν το Βούδα του θρύλου.
Από τούτες τις δύο προκείμενες θα συναγάγω το συμπέρασμα του συλλογισμού μου, που ήδη το μαντεύει ο αναγνώστης και δε θα χρειαστεί να μακρηγορήσω, για να το αντιληφθεί. Κανένα δικαίωμα δεν έχει ο επιστήμονας ή ο καλλιτέχνης να συνθλίψει μέσα του τον άνθρωπο και να τον ακρωτηριάσει νεκρώνοντας την ορμή προς το δημόσιο βίο και μη ενδιαφερόμενος για τίποτε άλλο παρά για το "τεχνίον" του (σαρκασμός του Πλάτωνα). Και την υποχρέωση και την ανάγκη έχει να παίρνει μέρος στη ζωή της πολιτείας και να παραστέκεται στους συμπολίτες του με τη συμβουλή και το παράδειγμα του. Δεν του ζητεί κανείς (ούτε του επιτρέπεται) να εκδηλώνεται με φανατισμούς, βιαιότητες και ακοσμίες· άλλη είναι η δική του θέση στον κοινό αγώνα και άλλος ο ρόλος που έχει να παίξει. Να σταθεί υψηλά, ναι και να μην παρασυρθεί από πάθη ταπεινά, ασφαλώς. Όχι όμως και να μείνει ακατάδεχτος και "ουδέτερος", την κρίσιμη ώρα που οι απλοί άνθρωποι, αμήχανοι και ταραγμένοι, έχουν τα μάτια στυλωμένα απάνω στους ταγούς και περιμένουν βοήθεια. Το δημιουργικό έργο δεν υποφέρει, ούτε νοθεύεται από τη συμπαράσταση αυτού του είδους. Απεναντίας "ζεσταίνεται" από τη ζωντανή ανθρώπινη παρουσία και γίνεται ουσιαστικότερο, γνησιότερο (όπου, βέβαια, υπάρχει φλέβα δημιουργική και αληθινή έμπνευση).
Κανείς δε λέει στον επιστήμονα και στον καλλιτέχνη να προδώσει την αποστολή του μισθώνοντας την πένα ή το χρωστήρα του σ' εκείνους που χρειάζονται την ιδιοφυΐα του, για να πετύχουν στις πολιτικές "επιχειρήσεις"τους. Μόνο τις ιδέες (που πιστεύει) του ζητούμε να υποστηρίξει αναλογιζόμενος δύο αδαμάντινες αλήθειες: πρώτα ότι όποιος έχει πολιτογραφηθεί στων" ιδεών την πόλη" (κατά την ωραία εικόνα του Καβάφη) έχει βαριές απέναντι στους συνανθρώπους του ευθύνες. Και έπειτα ότι ο άνθρωπος υπέχει ευθύνη όχι μόνο για όσα πράττει, αλλά και για όσα παραλείπει να πράξει".