Animated Graphics, Animated Gif,  Animated Gifs,  Animated Flowers, Color Splash, Flowers, Keefers Pictures, Images and Photos
Κάθε ομορφιά είναι αιωνιότητα. Ό,τι βλέπω, ό,τι ακούω, ό,τι αγγίζω, χώμα, αέρας, φως, είναι μέρος της αιωνιότητας. Αιωνιότητα δεν είναι ό,τι αντέχει στο χρόνο - γιατί τότε θα’χαν τα πρωτεία οι πολυκατοικίες και οι ουρανοξύστες - αλλά ό,τι σφραγίζει μια στιγμή ανεπανάληπτα.Λιλή Ζωγράφου

Τετάρτη 25 Φεβρουαρίου 2009

Ο Μαλρό βάσισε τη φιλοσοφία του για την Τέχνη σε ένα δυναμικό όραμα της υπερβατικότητας του ανθρώπου

















Στην Αθηνά από το τζιβαέρι με αγάπη


Η Τέχνη ως απόλυτο

ΑΝΤΡΕ ΜΑΛΡΟ


Ο Αντρέ Μαλρό είναι ο στοχαστής που θα περιπλανηθεί ελεύθερα ανάμεσα στις κουλτούρες και τους πολιτισμούς. Αυτός που θα μεταφράσει πίνακες και γλυπτά με τα λόγια του ποιητή και του μουσικού, για να υπερπηδήσει το εμπόδιο της γλώσσας και να αποδώσει την αμεσότητα των αισθήσεων. Αυτός που θα καταδυθεί στα στιλ και τα είδη, για να ορίσει τις τομές και θα ιεροποιήσει τις μεταλλάξεις. Αυτός που θα επιμείνει στο ανέκφραστο, στο ανεξιχνίαστο του μυστηρίου της καλλιτεχνικής δημιουργίας. Αυτός, τέλος, που ο στοχασμός του πάνω στην τέχνη, όπως αποτυπώθηκε στα βιβλία του «Οι φωνές της σιωπής» και «Η μεταμόρφωση των θεών», δεν θα διαβαστεί ούτε θα αποτιμηθεί όσο του άξιζε.

Ο Μαλρό είναι ένας μοναχικός της Ιστορίας της Τέχνης. Πρώτα απ' όλα, γιατί δεν εντάχθηκε στο ρεύμα της σκέψης το οποίο, ανάμεσα στα 1950 και τα 1970, συνιστούσε το υποχρεωτικό πλαίσιο στοχασμού πάνω στην τέχνη. Δεν τον ενδιέφερε η συστηματοποίηση. Δεν τον απασχολούσαν οι νοητικές κατασκευές που επιδίωκαν να συνενώσουν σε ένα ομοιογενές σύνολο την Τέχνη και το περιβάλλον της. Ο Ελί Φορ, π.χ., θα επιζητούσε να ορίσει τους ρυθμούς της δημιουργίας, να συνδέσει γραμμές και σχήματα με την ιδιαιτερότητα μιας γεωγραφίας, ενός κλίματος, μιας οικονομίας ή των δομών μιας κοινωνίας. Ο Μαλρό θα παρέβλεπε αυτές τις διαστάσεις και θα ευνοούσε ό,τι ονόμαζε «αυτονομία» της Τέχνης. Είναι φανερό ότι η επιστημονική ερμηνεία δεν ήταν η κυρίαρχη μέριμνά του -άρα ήταν απολύτως φυσικό να εξοργίζει τον μεγάλο Ε. Γκόμπριχ, ο οποίος θεωρούσε ότι τα κείμενά του ήταν μια σειρά «πρόχειρων εκτιμήσεων, άλλοτε λαμπρών, άλλοτε κενών, αλλά σε καμία περίπτωση εμποτισμένων με την αίσθηση ευθύνης που χαρακτηρίζει έναν ερευνητή ή έναν καλλιτέχνη». Από τη μεθοδολογική αυστηρότητα, εκείνος προτιμούσε την ενορατική προσέγγιση που λησμονεί πολιτισμικό περιβάλλον και ιστορία. «Η ελληνική ιδιοφυΐα γίνεται κατανοητή», έγραφε το 1922, με αφορμή την έκθεση του φίλου του χαράκτη Δημήτρη Γαλάνη, «αν συγκρίνουμε ένα ελληνικό με ένα αιγυπτιακό ή ένα ασιατικό άγαλμα και όχι αν μελετήσουμε εκατό ελληνικά αγάλματα». Και, ασφαλώς, ο Μαλρό δεν θα μπορούσε ποτέ να περιοριστεί στα σχήματα της μαρξιστικής αισθητικής, παρά τη συμπόρευσή του με τον κομμουνισμό στα χρόνια πριν από το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο Μαλρό αμφισβήτησε τα κυρίαρχα πρότυπα της εποχής του. Θέλησε να σφυρηλατήσει τους δικούς του κανόνες και να διατυπώσει τα δικά του ερωτήματα, πάντοτε πιστός στις έμμονες ιδέες του. Η μοναχικότητά του, η ιδιοσυγκρασιακή του στάση απέναντι στα πράγματα ίσως και να εξηγούν τη λήθη που περιέβαλε τα τελευταία χρόνια το έργο και τις απόψεις του.

Κι όμως, αυτή η εξήγηση δεν είναι αρκετή. Ο Μαλρό λησμονήθηκε γιατί αποτόλμησε μια ουσιώδη διάρρηξη, σχεδόν μια ιεροσυλία. Ενώ οι σύγχρονες θεωρίες της Τέχνης συνέχισαν να ριζώνουν στη μεταφυσική της υποκειμενικότητας και ταυτόχρονα συνέχιζαν να θέτουν εγγενή οντολογικά κριτήρια (την αιώνια αναζήτηση των αξιών και της αλήθειας), ο Μαλρό βάσισε τη φιλοσοφία του για την Τέχνη σε ένα δυναμικό όραμα της υπερβατικότητας του ανθρώπου. Πρότεινε μια ουσιαστική μετατόπιση, που θα οδηγούσε σε μια νέα κατανόηση της καλλιτεχνικής δημιουργίας.

Ολα άρχισαν από ένα άρθρο, ένα σύντομο κείμενο πάνω στις «Ρίζες της κυβιστικής ποίησης». Ο Μαλρό ήταν μόλις 19 ετών όταν το δημοσίευσε, όμως όλα τα χαρακτηριστικά της σκέψης και του προσανατολισμού του είναι εδώ παρόντα. Κεντρική ιδέα του κειμένου, η εξής: Ενα έργο Τέχνης, όσο νεωτερικό, όσο επαναστατικό, όσο καινοτόμο και αν είναι, δεν μπορεί να γίνει κατανοητό παρά μονάχα σε αναφορά με το καλλιτεχνικό παρελθόν που το υποστηρίζει. Ταυτόχρονα, όμως, η πρωτοτυπία μιας δημιουργίας δεν μπορεί να εκφραστεί παρά με την άρνηση όλων των παρελθόντων καλλιτεχνικών δεδομένων. Η διπλή διαλεκτική του Μαλρό θέλει την Τέχνη και τον δημιουργό αέναα να επαναστατούν, αέναα να ξεπερνούν τα όριά τους, συντηρώντας όμως ταυτόχρονα τα λεπτότερα θραύσματα του παρελθόντος. Δεν υπάρχει δημιουργία που δεν είναι συνέχιση, αναγέννηση, μέσα από τις στάχτες όσων προηγήθηκαν.

Οι «Ρίζες της κυβιστικής ποίησης» είδαν το φως το 1920, «Οι φωνές της σιωπής», στις αρχές της δεκαετίας του '50. Σ' αυτά τα τριάντα χρόνια ο Μαλρό θα εξελίσσει το βλέμμα του, θα ξεκαθαρίζει τα θέματα που τον απασχολούν, θα διευρύνει τη σύλληψή του για την Τέχνη. Τα τελευταία έργα του, «Η μεταμόρφωση των Θεών» ή το «Κεφάλι από οψιδιανό», απλώς επανέρχονται στην τυπολογία των προηγουμένων.

Στα θεμέλια του «Φανταστικού Μουσείου» του Μαλρό, του πιο γνωστού, ίσως, «αισθητικού» έργου του, υπάρχει μια μεγαλειώδης σύλληψη. Στοιχισμένες σε παραλληλία, όλες οι περίοδοι της Ιστορίας μας συνομιλούν μεταξύ τους: η προϊστορία, η κλασική αρχαιότητα, η σύγχρονη εποχή. Οπως, επίσης, συνομιλούν και ταυτόχρονα απευθύνονται και σε μας τα έργα όλων των ηπείρων, τα έργα Ανατολής και Δύσης. Αυτό που μας λένε, δεν είναι παρά το πρωταρχικό μάθημα της Τέχνης: το αδιαμφισβήτητο γεγονός της αυτονομίας και της οικουμενικότητας της δημιουργίας. Η ιδέα που κυριαρχεί εδώ είναι ότι η δημιουργική ιδιοφυΐα δεν καθορίζεται από τη συλλογική πραγματικότητα, ούτε είναι έκφραση της κοινωνίας μέσα από την οποία αναδύθηκε. Με άλλα λόγια: η Τέχνη αποκαλύπτει. Οχι όμως έναν κόσμο, έναν χρόνο, έναν πολιτισμό, μια ιδεολογία. Αποκαλύπτει τον άνθρωπο και τη θέλησή του να υπερβεί τη θνητότητά του.

«Η Τέχνη είναι ένα αντι-πεπρωμένο», γράφει στις «Φωνές της σιωπής» ο Μαλρό. Πριν φτάσει να γίνει το συμπέρασμα του βιβλίου, η σκέψη αυτή στοιχειώνει κάθε σελίδα του έργου του. Ηδη από το 1936, σε έναν λόγο που εκφώνησε στη Διεθνή Εταιρεία Συγγραφέων για την Υπεράσπιση της Κουλτούρας στο Λονδίνο, είχε δηλώσει: «Η Τέχνη τρέφεται από τη λειτουργία της, που δεν είναι παρά να επιτρέπει στον άνθρωπο να δραπετεύει από την ανθρώπινη κατάσταση, όχι μέσω της φυγής, αλλά μέσω της νομής. Κάθε τέχνη είναι ένα μέσο νομής της μοίρας». Ομως, τι είναι αυτό που κάνει ένα έργο τέχνης να υπερβαίνει τις υλικές συνθήκες, τις αξίες, την ιδεολογία της εποχής μέσα στην οποία συνελήφθη, τον πολιτισμό και το χρόνο; Ποια ξεχωριστή ιδιότητα κατέχει που το καθιστά ξένο και ταυτόχρονα όμοιο με τα υπόλοιπα έργα τέχνης;

Για τον Μαλρό μία είναι η απάντηση: η Τέχνη εμπεριέχει αφ' εαυτής την αρχή της σωτηρίας της, δηλαδή την ικανότητα να μεταμορφώνεται. Το αιγυπτιακό άγαλμα δεν μας αφηγείται πια τις επιθυμίες, τα όνειρα, τα σχέδια εκείνου που το κατασκεύασε· έχει απομακρυνθεί από αυτά, για να μας αποκαλύψει την άρρητη προσπάθεια του ανθρώπου να επιβιώσει της Ιστορίας. Εκεί βρίσκεται και η δύναμή του. Με τη δημιουργική του χειρονομία ο καλλιτέχνης κατακτά την ελευθερία του ενώπιον του κόσμου και της εξουσίας. Και μεις μπροστά στο έργο του ξαναβρίσκουμε τη συνείδηση του εαυτού μας, μια κοινωνία με το εγώ μας, τη θερμή οικειότητα της βεβαιότητας ότι μπορούμε να υπάρξουμε και πέραν των στενών ορίων της θνητότητάς μας.

Είναι φανερό, ο Μαλρό δεν έγραψε μια αισθητική. Δεν αποδύθηκε στην αναζήτηση ενός ορισμού των αξιών που θεμελιώνουν την καλλιτεχνική σύλληψη. Για εκείνον το ερώτημα του ωραίου είναι πλαστό. Δεν θέλησε να γράψει μια ιστορία της Τέχνης, ούτε μια γραμματική των ειδών. Η έρευνά του ήταν πιο φιλόδοξη. Αρνούμενος την περιοδολόγηση του παρελθόντος, επικεντρωμένος αποκλειστικά στην ανίχνευση του δρομολογίου που ακολούθησε η ανθρώπινη θέληση προκειμένου να νικήσει το χρόνο και να πραγματώσει τη δημιουργική δυναμική της συνείδησης, εγκαινίασε μια νέα αντίληψη για την Τέχνη. Η Τέχνη ως απόλυτο. Η δημιουργία ως διαδικασία αυτονομίας και ελευθερίας. Το έργο ως εκδήλωση του «αντι-πεπρωμένου». Ο καλλιτέχνης ως έκφραση της εξέγερσης.

ΤΗΣ ΜΑΡΙΝΑΣ ΒΑΡΒΑΡΗΓΟΥ
ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 28/04/2006




"Θα είχα παρατήσει το σχολείο ευχαρίστως ένα χρόνο πριν αποφοιτήσω αλλά έμεινα για χάρη των γονιών μου [...] δεν ήθελα να κάνω τίποτε άλλο παρά να ζωγραφίζω και να γράφω, ό,τι δηλαδή μου είχαν απαγορεύσει."
Paul Klee






Ο Πάουλ Κλέε (γερμανικά: Paul Klee) (18 Δεκεμβρίου 1879 - 29 Ιουνίου 1940)
"Δεν περιορίζομαι στο εδώ και τώρα, ανήκω τόσο στους νεκρούς όσο και στους αγέννητους. Πιο κοντά στην καρδιά της δημιουργίας από τους περισσότερους, όχι όμως και αρκετά κοντά ακόμη."






"Το χρώμα και εγώ είμαστε ένα. Είμαι ζωγράφος"
Paul Klee


Παρασκευή 20 Φεβρουαρίου 2009

Να δέχεσαι να υφίστασαι την ύβριν όταν υπερασπίζεσαι τους αποκλεισμένους και ταπεινωμένους Εντγκάρ Μορέν







ΕΝΤΓΚΑΡ ΜΟΡΕΝ: Σήμερα οφείλουμε να συνδέσουμε συντήρηση και επανάσταση

Το διαστημόπλοιο «Γη» οδηγείται στην καταστροφή

Πρέπει να αναγνωρίσουμε σήμερα πως ο βιομηχανικός, τεχνολογικός και επιστημονικός πολιτισμός δημιουργεί περισσότερα προβλήματα από όσα λύνει

Της ΒΙΚΗΣ ΤΣΙΩΡΟΥ

«Να αντισέκεσαι σε κάθε είδους βαρβαρότητα, συμπεριλαμβανομένης και της ψυχρής βαρβαρότητας, της ανώνυμης. Να δέχεσαι να υφίστασαι την ύβριν όταν υπερασπίζεσαι τους αποκλεισμένους και ταπεινωμένους. Να αγωνίζεσαι εναντίον του μανιχαϊσμού, εναντίον της μείωσης του άλλου. Να αντιστέκεσαι σε πολλά μέτωπα συγχρόνως», είναι η απάντηση που δίνει σήμερα ο κοινωνιολόγος και φιλόσοφος Εντγκάρ Μορέν στο ερώτημα τι σημαίνει σήμερα να αντιστέκεσαι.

Ο Γάλλος στοχαστής, εβραϊκής καταγωγής, με ρίζες στην εβραϊκή κοινότητα της Θεσσαλονίκης -αντιστάθηκε στη γερμανική κατοχή, τότε άλλαξε και το όνομά του από Ναούμ σε Μορέν-, παρουσιάζει ένα διπλό πρόσωπο: το πρώτο, αυτό του παθιασμένου παρατηρητή της εποχής του της οποίας αναλύει άλλοτε κάποια χαρακτηριστικά φαινόμενα, άλλοτε κάποια γεγονότα, κάποιες κρίσεις. Το δεύτερο, αυτό του διανοητή που αναστοχάζεται πάνω στις δικές του μεθόδους και στις ανθρώπινες κοινωνίες γενικώς. Από το 1977, έχει ξεκινήσει να γράφει το μεγαλύτερο έργο του, τη «Μέθοδο», το οποίο παραδίδει σε τόμους κατά μεγάλα χρονικά διαστήματα, αφιερωμένο στην αναζήτηση μιας μεθόδου ικανής να ανταποκριθεί στην πολυπλοκότητα που επιβάλλεται στο εξής, τόσο στην επιστημονική γνώση όσο και στη μελέτη των ανθρώπων, των κοινωνικών και πολιτικών προβλημάτων. Στα ελληνικά έχει μεταφραστεί και ο πέμπτος τόμος από τις Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου»

Σε συνέντευξή του που παραχώρησε στο περιοδικό «Λε Πουάν», μεταξύ άλλων, απαντά και στην ερώτηση «αν θεωρεί τον εαυτό του περισσότερο αντιστασιακό, στρατευμένο στην Αριστερά, στοχαστή ή Εβραίο».

«Είμαι σίγουρα όλα αυτά συγχρόνως», απαντά ο ομότιμος διευθυντής Ερευνών στο Εθνικό Κέντρο Επιστημονικών Ερευνών (CNRS) της Γαλλίας: «Είμαι σαν κάποιο πρόσωπο από τον κόσμο του Cyrulnik: θα έπρεπε να είχα πεθάνει σε ηλικία 10 ετών, ένα χρόνο μετά τον θάνατο της μητέρας μου, μετά από μια μυστηριώδη ασθένεια. Οι γιατροί με υποχρέωσαν να ζήσω. Εχτισα την κουλτούρα μου στη διάρκεια μιας αναζήτησης μέσα από συγγραφείς που με γοήτευσαν: από τον Ανατόλ Φρανς στον Μοντένιο αφενός και από τον Τολστόι στον Ντοστογιέβσκι από την άλλη. Η ετικέτα του κοινωνιολόγου αντιστοιχεί σε ένα μόνο μέρος της εργασίας μου. Αυτό περιλαμβάνει μια ιστορική, ψυχολογική διάσταση, εμπεριέχει επίσης ένα μέρος φιλοσοφικής σκέψης και μια λογοτεχνική πλευρά, αν και δεν έχω αναγνωριστεί ως συγγραφέας. Είμαι στοχαστής; Δεν μπορώ να το πω εγώ. Είμαι επομένως αταξινόμητος και στο κάτω κάτω δεν με ενδιαφέρει. Είμαι γιος μετανάστη, αλλά Γάλλος, γιατί ενσωμάτωσα την ιστορία και τον πολιτισμό της Γαλλίας μέχρι το κέντρο της ταυτότητάς μου. Είμαι βαθιά μεσογειακός, όλοι οι πρόγονοί μου κατάγονταν από την Τοσκάνη τον 18ο αιώνα, ένα μέρος προερχόταν από την Ισπανία και όλοι πήγαν στη Θεσσαλονίκη. Είμαι Εβραίος, κάτι που για εμένα είναι επίθετο και όχι ουσιαστικό. Αισθάνομαι Ευρωπαίος και πολίτης του κόσμου. Ολες αυτές οι ταυτότητες ενώνονται μέσα μου».

Θόρυβος είχε δημιουργηθεί, στις αρχές του χρόνου, όταν ο Νικολά Σαρκοζί στο διάγγελμά του για τον καινούργιο χρόνο, είχε χρησιμοποιήσει το θέμα της «πολιτικής του πολιτισμού» που ο Μορέν είχε αναπτύξει σε βιβλίο με τον ίδιο τίτλο («Μια Πολιτική Πολιτισμού», εκδόσεις Λιβάνης) και πολλοί έσπευσαν να τον κατηγορήσουν πως συνεργάστηκε κατά κάποιον τρόπο με τον Γάλλο πρόεδρο...

«Ο Σαρκοζί χρησιμοποίησε τον όρο, αλλά όχι την έννοια που του είχα δώσει. Ο επικοινωνιακός θόρυβος που έγινε γύρω από αυτή την υπόθεση ήταν θετικός για μένα με την έννοια ότι το βιβλίο μου, που κανείς δεν γνώριζε έως τότε, επανεκδόθηκε σε 10.000 αντίτυπα. Δυστυχώς, στο εξωτερικό, ορισμένοι πίστεψαν πως είχα συμμαχήσει με τον Σαρκοζί, και έτσι δημιουργήθηκε ακόμη μία παρεξήγηση».

Ο Μορέν, μέλος του ΚΚΓ έως το 1949, απομακρύνεται ως αντισταλινικός, αλλά συνεχίζει να αγωνίζεται για τις ιδέες της Αριστεράς. Θεωρεί τα κόμματα της αριστεράς «αρτηριοσκληρωμένα», «ανίκανα να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις του αιώνα». Τι σημαίνει όμως να είσαι αριστερός σήμερα;

«Να είσαι πιστός σε τρεις πηγές: την ελευθεριακή πηγή που θέτει τον τόνο στα άτομα, στα δικαιώματά τους και στην ελευθερία τους, τη σοσιαλιστική πηγή που προσβλέπει σε μια σωστή κοινωνία και στην κομμουνιστική πηγή που επιμένει στην ιδέα της κοινότητας και της αδελφότητας. Κατά την άποψή μου, αριστερός σημαίνει να θέλεις να συνδυάσεις και τις τρεις. Δεν συμφωνώ με την ίδρυση ενός αντικαπιταλιστικού κόμματος, όπως πρεσβεύει ο Μπεζανσενό (ηγέτης του ακροαριστερού κόμματος Επαναστατική Κομμουνιστική Λίγκα). Κατ' αρχάς ο καπιταλισμός δεν είναι ούτε ο μόνος ούτε ο χειρότερος εχθρός της ανθρωπότητας. Επειτα, δεν δημιουργούμε ένα κόμμα βασισμένο μόνο στην καταγγελία. Χρειάζεται επίσης και η εξαγγελία μιας εναλλακτικής πρότασης. Τι να προτείνει όμως; Οσο τα διάφορα κόμματα της Αριστεράς δεν είναι ικανά να εκφράσουν μια προοπτική, δεν μπορώ να συμμετάσχω σε αυτά. Εγώ, έκανα τη δουλειά μου και ανήγγειλα μια προοπτική μέσα από τα έργα μου: "Εισαγωγή σε μια πολιτική του ανθρώπου", "Για μια πολιτική του πολιτισμού", "Γη-Πατρίδα", και "Προς την άβυσσο;"».

Υπάρχει μέλλον για τον πολιτισμό μας;

«Το πιθανό είναι πως το διαστημόπλοιο "Γη" οδηγείται στην καταστροφή. Ομως το απίθανό μπορεί να συμβεί. Οσο μια κρίση βαθαίνει τόσο, παραδόξως, δυναμώνει τη συνείδηση της σοβαρότητας του προβλήματος. Εξ ου και η ρήση του Χέλντεριν: "Εκεί όπου αυξάνεται ο κίνδυνος, αυξάνεται επίσης αυτό που σώζει". Σήμερα οφείλουμε να συνδέσουμε συντήρηση και επανάσταση. Προτιμώ να μιλώ για μεταμόρφωση. Οι κοινωνίες κρύβουν, όπως και ο ανθρώπινος οργανισμός, αναπαραγόμενα κύτταρα. Οταν μία κάμπια φτιάχνει το κουκούλι της, ακολουθεί μια αυτοκαταστροφική, αλλά και μια "αυτοδημιουργική" διαδικασία. Νομίζω πως έχουμε εισέλθει σε μια διαδικασία ιστορικής μεταμόρφωσης χωρίς να μπορούμε να προβλέψουμε τις μορφές ούτε την ολοκλήρωσή τους. Οι πολλαπλές δυνάμεις που οδηγούνται προς αυτή την κατεύθυνση είναι ακόμη διασκορπισμένες. Ισως κάποια μέρα να ενωθούν. Μια μέρα, αν δεν είναι πολύ αργά, θα παγιωθεί η συνείδηση πως πρέπει να αλλάξουμε τροχιά. Ετσι, υπάρχει μια πιθανότητα ελπίδας που δεν θα είναι ούτε ουτοπική ούτε δόλια».

Πολύ πριν από το ξέσπασμα της σημερινής οικονομικής κρίσης, ο Μορέν μιλούσε ήδη για μια κρίση πολιτική, κοινωνική και οικονομική που μαστίζει τις κοινωνίες μας, κρίση την οποία χαρακτήριζε ουσιαστική. Η σκέψη και η κρίση του πάνω σε αυτό το θέμα ισχύει και σήμερα.

Να τι λέει για την πρόοδο του πολιτισμού μας:

«Ολα όσα αποτελούσαν το λαμπερό πρόσωπο του σύγχρονου δυτικού πολιτισμού παρουσιάζουν σήμερα ακριβώς το αντίθετο: ένα πρόσωπο σκυθρωπό. Ο ατομικισμός, που είναι μια από τις μεγάλες κατακτήσεις του δυτικού πολιτισμού, συνοδεύεται όλο και πιο συχνά από φαινόμενα μοναχικότητας, εγωκεντρισμού και την εξαφάνιση της αλληλεγγύης. Αλλο αμφιλεγόμενο προϊόν του πολιτισμού μας, η τεχνολογία, που απελευθέρωσε τον άνθρωπο από τεράστιες ενεργειακές σπατάλες για να τις εμπιστευτεί στις μηχανές, υποδουλώνοντας την κοινωνία στην ποσοτική λογική αυτών των μηχανών. Μπορούμε να πούμε πως ο μύθος της προόδου που αποτελεί το θεμέλιο του πολιτισμού μας, που ήθελε το αύριο να είναι καλύτερο από το σήμερα και που ήταν ένας κοινός μύθος στην Ανατολή και τη Δύση, καθώς ο κομμουνισμός υποσχόταν ένα θαυμάσιο μέλλον, κατέρρευσε. Αυτό δεν σημαίνει πως κάθε πρόοδος είναι αδύνατη, αλλά πως δεν μπορεί να συμβεί αυτόματα και πως δεν περικλείει διαστρεβλώσεις κάθε είδους. Πρέπει να αναγνωρίσουμε σήμερα πως ο βιομηχανικός, τεχνολογικός και επιστημονικός πολιτισμός δημιουργεί περισσότερα προβλήματα από όσα λύνει.

Αυτού του είδους η ανάπτυξη είναι μοναδικό φαινόμενο στην Ιστορία. Οταν υπάρχει ένας κορεσμός προβλημάτων τα οποία δεν μπορεί να λύσει ένα δεδομένο σύστημα, υπάρχουν δύο πιθανότητες: είτε γενική κατάρρευση είτε μια αλλαγή του συστήματος. Η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία γνώρισε την πρώτη περίπτωση. Οπως γνωρίζουμε σήμερα, η πτώση της δεν προκλήθηκε από τους βαρβάρους, αλλά επειδή ήταν ανίκανη να μετασχηματιστεί και να λύσει τα οικονομικά της προβλήματα. Αντίθετα, η γέννηση των ιστορικών κοινωνιών, εδώ και δέκα χιλιάδες χρόνια, στον Μεσαίωνα, με το πέρασμα μικρών ομάδων νομάδων κυνηγών -συλλεκτών στη γεωργία και τη μόνιμη διαμονή τους σε κάποια χωριά, αποτελεί ένα επιτυχημένο παράδειγμα της μετάβασης ομάδων από ένα σύστημα σε ένα άλλο προκειμένου να λύσουν τα προβλήματά τους».

Για την παγκοσμιοποίηση και την «πλανητική εποχή»:

«Η παγκοσμιοποίηση έχει σαφώς μια καταστροφική πλευρά: ανωνυμία, ξέφτισμα των επί μέρους πολιτισμών, ομοιογένεια ταυτοτήτων... Ωστόσο, προσφέρει μια μοναδική ευκαιρία για επικοινωνία με ανθρώπους διαφορετικών πολιτισμών στον πλανήτη και ευνοεί τη μίξη διαφορετικών ανθρώπων. Δεν μπορούμε να φτάσουμε σε τέτοιο επίπεδο αν δεν κατανοήσουμε βαθιά το γεγονός ότι είμαστε πολίτες της Γης, παραμένοντας Ευρωπαίοι, Αφρικανοί ή Αμερικανοί, κάτι που δεν αναιρεί τις άλλες πατρίδες. Αυτή η συνειδητοποίηση της κοινότητας είναι ο αναγκαίος όρος αυτής της αλλαγής που θα μας επέτρεπε να συνοδηγήσουμε τον πλανήτη, ο οποίος αντιμετωπίζει εξαιρετικά περίπλοκα προβλήματα».

Για την κρίση πολιτισμού:

«Αν υπάρχει κρίση πολιτισμού είναι επειδή βασικά προβλήματα θεωρούνται γενικώς από την πολιτική προσωπικά και ατομικά προβλήματα. Η πολιτική δεν αντιλαμβάνεται την αλληλεξάρτηση αυτών των προβλημάτων με τα συλλογικά και γενικά προβλήματα. Η πολιτική του πολιτισμού έχει στόχο να επανατοποθετήσει τον άνθρωπο στο κέντρο της πολιτικής, ως σκοπό και μέσο, και να προωθήσει το ευ ζην στη θέση της ευμάρειας».

ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 10/12/2008







A UN FIORE





Κυριακή 8 Φεβρουαρίου 2009

.."Το χάσμα ψυχής και σώματος που δημιούργησε ο Νεοπλατωνισμός ήρε ο Χέγκελ, ενώ το χάσμα φιλοσοφίας και τέχνης γεφυρώνει ο Νίτσε"..













Στη γλυκιά μου Όλγα από το τζιβαέρι


Οι παράλληλες πορείες φιλοσοφίας και τέχνης

Από την ακμή της Αναγέννησης ώς τις μεταμοντέρνες μέρες μας
Σκέψη και Προοπτική Από το quattrocento στο ηλεκτρονικό novecento
«ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ»
ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ ΔΕΛΗΓΙΩΡΓΗ


Οι δρόμοι που οδηγούν στην ήπειρο της φιλοσοφίας, αν και πολυπερπατημένοι, εξακολουθούν να είναι δύσβατοι, αφού καμία κοινοτική χρηματοδότηση δεν είναι σε θέση να τους διαπλατύνει. Η διαδρομή και το «τέλος» τους όμως αποζημιώνουν πλουσιοπάροχα όσους, είτε ως δημιουργοί είτε ως αναγνώστες, αναλαμβάνουν το ρίσκο να τους διαβούν. Οπως όμως τονίζει η Αλεξάνδρα Δεληγιώργη, καθηγήτρια Φιλοσοφίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, υπάρχουν «φιλοσοφικά κείμενα» που ακολουθούν εύκολες οδούς επικοινωνίας, τα οποία καταλήγουν στην αντιγραφή και στη μίμηση, χωρίς όμως να διδάσκουν την κριτική σκέψη, και Φιλοσοφικά Κείμενα τα οποία, αν και «βαριά και κουραστικά», ακολουθούν με επιμονή και συστηματικότητα την πορεία του διαλόγου με τη φιλοσοφική παράδοση διδάσκοντάς μας την τέχνη του βίου.

Αυτή την τέχνη, στηριζόμενη στις αρχές της κριτικής μεθόδου και του διαλόγου με τα επιτεύγματα της φιλοσοφικής παράδοσης, μας μεταφέρει η συγγραφέας του παρόντος βιβλίου. Στην πορεία αναστοχασμού του φιλοσοφικού λόγου ο διάλογος και η κριτική μέθοδος, αν και δυσεύρετα, δεν αποτελούν καινοφανή στοιχεία. Εκείνο που κάνει ξεχωριστή την προσέγγιση της Δεληγιώργη είναι πως το διάλογό της με τους εκφραστές των κυριότερων φιλοσοφικών ρευμάτων από την Αναγέννηση κι εντεύθεν τον στηρίζει σε μια καίριας σημασίας αρχή, πως κάθε νέα θεωρία δεν αποδεικνύει το αβάσιμο της προηγούμενης, αλλά, απλώς «αποκαλύπτει τα όρια της ισχύος της». Συνεπώς, δεν αναλώνεται σε μια περιπέτεια ανασκευής των «σφαλμάτων» των φιλοσοφικών συστημάτων, αλλά αξιώνει να προσεγγίζει τις στιγμές συνέχειάς τους.

Αντικείμενο της παρούσας μελέτης είναι η σχέση της σκέψης με την έννοια της προοπτικής. Αυτή η έννοια σηματοδοτεί την υπεραξία της υποκειμενικής θέασης των πραγμάτων και του κόσμου. Η ανθρώπινη προοπτική τίθεται από τη στιγμή που ο άνθρωπος αναγνωρίζεται ως μέτρο των πραγμάτων. Η δε γνώση δεν μπορεί να υπάρξει παρά μόνον ως προοπτική γνώση. Η Δεληγιώργη απορρίπτει εκείνη τη θέαση που εκλαμβάνει τη γνώση ως συμφωνία του νου με τα πράγματα, αλλά και τις σχετικιστικές ερμηνείες που κρίνουν τη γνώση βάσει πλειοψηφικών διαδικασιών. Για τον προοπτικισμό «η πραγματικότητα είναι η ερμηνεία που δίνουμε στη σχέση μας με αυτήν και ο κόσμος είναι ένα δίκτυο σχέσεων που καθορίζει, ανάλογα με τη θέση μας μέσα σ' αυτόν, την οπτική και τον τρόπο που νοηματοδοτούμε την ύπαρξή μας εντός του».

Η ανάπτυξη της σκέψης αποτελεί μια διαρκή κίνηση τροποποίησης των τρόπων με τους οποίους η προοπτική θέαση αντιλαμβάνεται τον κόσμο και τον εαυτό της. Αυτή η ανάπτυξη αποτελείται από επάλληλα σχήματα χάσματος και άρσης τους. Το χάσμα ψυχής και σώματος που δημιούργησε ο Νεοπλατωνισμός ήρε ο Χέγκελ, ενώ το χάσμα φιλοσοφίας και τέχνης γεφυρώνει ο Νίτσε. Στο προηγούμενο σημαντικό της έργο «Ο μοντερνισμός στη σύγχρονη φιλοσοφία. Η αναζήτηση της χαμένης ενότητας» («Αλεξάνδρεια», 1996) η Δεληγιώργη αναζητούσε τους δρόμους που οδηγούν στην επανενοποίηση της επιστημονικής διάνοιας με το στοχαστικό λόγο, χωρίς να υποχωρήσει η σκέψη στο μεταφυσικό δογματισμό. Τώρα, επιζητεί να καταυγάσει τις δυνατότητες ενότητας της φιλοσοφίας με την τέχνη. Πράγμα που η συγγραφέας το επιδιώκει μέσα και από τη λογοτεχνική της συνεισφορά, η οποία ίσως πρέπει να μας προϊδεάσει πως το φιλοσοφικό της κείμενο έρχεται να απαντήσει σε ερωτήματα που θέτει το μυθιστορηματικό της έργο και το αντίστροφο.

Ανεξάρτητα πάντως από αυτές τις υποκειμενικές παραμέτρους η μελέτη παρακολουθεί την παράλληλη πορεία ανάπτυξης της φιλοσοφίας και της τέχνης από την ακμή της Αναγέννησης ώς τις μεταμοντέρνες μέρες μας. Αρχικά, η απελευθερωμένη από τις επιταγές της θεολογίας γνώση κινείται στο πλαίσιο της παραστατικής σκέψης. Εδώ αναδεικνύεται η γραμμική προοπτική ως καρπός της κεντρικής σημασίας της οπτικής λειτουργίας. Το ωραίο γίνεται αποδεκτό ως συνάρτηση της οπτικής λειτουργίας. Πριν όμως από τη φιλοσοφική σκέψη είναι οι εικαστικές τέχνες και οι καλλιτέχνες που επινοούν και εφαρμόζουν τη γραμμική προοπτική. Οι γεωμετρικές μέθοδοι και οι οπτικές θεωρίες αφομοιώνονται αρχικά και εφαρμόζονται στο πεδίο της εικαστικής δημιουργίας από τον Καραβάτζιο, τον Ρούμπενς, τον Βελάσκεθ. Η εικαστική καινοτομία αποδίδει αυτό που βλέπει το μάτι μόνο στο βαθμό που ο καρτεσιανός νους μπορεί να το ελέγξει με τον υπολογισμό και τη μελέτη. Ο Ντεκάρτ οδηγεί τη γραμμική προοπτική και την παραστατική σκέψη στα άκρα της, στο αδιέξοδο της μηχανικής κατασκευής.

Ο Λάιμπνιτς προσπαθεί να τη βγάλει από αυτό το αδιέξοδο μέσα από τον αναστοχασμό της ύλης όχι μόνον ως έκταση αλλά και ως δυναμική. Η ψυχή είναι σε θέση να σχηματίσει πολλαπλές παραστάσεις του ιδίου πράγματος, ανάλογα με τη θέση από την οποία το Υποκείμενο θεάται το Αντικείμενο. Ετσι στη ζωγραφική οι ευθείες του μανιερισμού δίνουν τη θέση τους στις καμπύλες και στις σπείρες.

Το τελευταίο φιλοσοφικό ρεύμα που κινείται στο πλαίσιο της παραστατικής σκέψης είναι ο εμπειρικός φαινομενισμός του Μπέρκλεϊ. Η γωνία θέασης στον Μπέρκλεϊ είναι πλέον η αφή και όχι η όραση. Ο νοητός κόσμος δίνει τη θέση του στον αισθητό, δημιουργείται έτσι μια ψευδής προτεραιότητα του γνωστικού αντικειμένου έναντι του υποκειμένου της γνώσης.

Η καντιανή κριτική ενοποιεί το εμπειρικό υλικό αναβαθμίζοντάς το σε γνωστικό αντικείμενο. Εγκαινιάζει έτσι με αυτό τον τρόπο τη μετάβαση από την παραστατική σκέψη στην πραξιακή. Γωνία λήψης της πραξιακής σκέψης είναι το ανθρώπινο πνεύμα και όχι ο Θεός. Αυτό το πνεύμα είναι η δύναμη που μπορεί να ενώσει την επιστήμη, την ηθική και την τέχνη, αφού μόνον η ανθρώπινη υποκειμενικότητα έχει συνείδηση της δημιουργίας.

Ο Χέγκελ πηγαίνει πέρα από τις παραστάσεις του υποκειμενικά αισθητού. Κομβική θέση κατέχουν πλέον οι πράξεις που διαμεσολαβούν για τη συγκρότηση του γνωστικού αντικειμένου. Η κορυφαία αντινομία μεταξύ της φυσικής νομοτέλειας και της ελεύθερης αιτιότητας είναι δυνατόν να λυθεί στο πλαίσιο της προτεραιότητας της στοχαστικής φιλοσοφίας έναντι της τέχνης. Ο λόγος της τέχνης εξαντλείται στα έργα της, ενώ η φιλοσοφία αποκαθιστά την ενότητα του όλου μέσα από τη στήριξη της υποκειμενικότητας. Η φιλοσοφική προοπτική ολοποιεί, ενώ η λογοτεχνική εξατομικεύει.

Ο Νίτσε αναδεικνύει την προοπτική ως απαραίτητο όπλο στον αγώνα του κατά της κατεστημένης ηθικής και της καταπιεστικής ορθολογικότητας. Η ανάλυση από τη συγγραφέα της σκέψης του Νίτσε αξίζει ιδιαίτερης προσοχής, γιατί, αντίθετα από τις θεωρίες του συρμού, οι οποίες βλέπουν σε αυτόν έναν πρόδρομο του μεταμοντερνισμού, αυτή βλέπει έναν οξύτατο κριτικό του υποκειμενισμού και του μηδενιστικού σχετικισμού. Στον κλειστό ρεαλισμό και τον αντικειμενισμό του Πόπερ αντιπαρατίθενται ο νιτσεϊκός προοπτικισμός και ο ανοιχτός ρεαλισμός της φαινομενολογίας, η οποία στοχεύει στην επανασύνδεση του στοχαστικού λόγου όχι με την καντιανή επιστημονική διάνοια αλλά με το βιωματικό λόγο.

Σήμερα, μας προειδοποιεί η συγγραφέας, η ανάπτυξη της αναστοχαστικής αυτοσυνείδησης και της προοπτικής φιλοσοφίας αποτελούν μια μορφή αντίστασης κατά του σχετικισμού και του μεταμοντέρνου πλουραλισμού. Αυτός ο πλουραλισμός σηματοδοτεί την ανάπτυξη μιας απονεκρωμένης δημοκρατίας, αφού αυτή στερείται του οξυγόνου της κριτικής θέσης και επιλογής. Ο πλαδαρός μεταμοντέρνος πλουραλισμός αποτελεί τη μία πλευρά ενός νομίσματος, του οποίου η άλλη όψη παριστάνει τον ορίζοντα της ηλεκτρονικής προοπτικής, η οποία ισοπεδώνει τις διαστάσεις του πραγματικού υποκαθιστώντας τες με τις «ραδιο-ηλεκτρονικές θεές» της σύγχρονης τεχνολογίας. Ο σύγχρονος άνθρωπος, θα λέγαμε, γνωρίζει να κάνει στον υπολογιστή του το σχεδιάγραμμα Gant των δραστηριοτήτων του, δεν γνωρίζει όμως τις προοπτικές και το νόημα αυτών των δραστηριοτήτων. Η εποχή μας πέρασε από το άκρο της φιλοσοφικής αυθεντίας σε αυτό της άρνησης οποιασδήποτε αυτοαναφορικότητας και κριτικής σκέψης. Η αντίσταση σε αυτές τις τάσεις μπορεί να οργανωθεί μέσα από την ανάδειξη νέων κατηγοριών διασυλλογικότητας και διατομικότητας, οι οποίες οδηγούν στην υπέρβαση του σχετικισμού και του αντικειμενισμού.

Παρ' όλο που στο δεύτερο και τρίτο μέρος του έργου το βάρος πέφτει στην ανάδειξη της φιλοσοφικής προοπτικής και υποχωρεί η ανάλυση της σχέσης φιλοσοφίας-τέχνης, το πνεύμα του βιβλίου διέπεται από τις αγωνίες αυτής της σχέσης. Παρά όμως τις αγωνιώδεις προσπάθειες της Δεληγιώργη να αναδείξει τους ενωτικούς παράγοντες αυτής της σχέσης, εμείς παραμένουμε, σε αυτό το σημείο, αθεράπευτα χεγκελιανοί στην προτεραιότητα που δίνουμε στην αναστοχαστική φιλοσοφία. Μια προτεραιότητα που δεν είναι σε θέση να αναστρέψουν οι φιλοδοξίες της φιλοσοφικής λογοτεχνίας να ενεργοποιήσει ένα είδος που δεν θα εξαντλείται στα όρια της πλοκής ή της μεταμοντέρνας απροσδιοριστίας (ακόμη και με έργα του επιπέδου «Ο θάνατος του Βιργίλιου» και ο «Δόκτωρ Φάουστους»). Οταν μάλιστα κρατούμε στα χέρια μας φιλοσοφικά κείμενα όπως αυτά του παρόντος βιβλίου, αυτή η πεποίθησή μας εδραιώνεται ακόμη περισσότερο.

ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΙΑΚΑΝΤΑΡΗΣ
ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 12/09/2003





Mark Rothko-"La spiritualità nei colori"-by Nello Arionte.




Mark Rothko




Mark Rothko (1903~1970)




Big Boy - Part 3 (Rothko)





Rosana - Si Tu No Estás Aqui




Χρώματα και πίνακες που επηρέασαν τον Μικελάντζελο Αντονιόνι στην ταινία του
«Η κόκκινη έρημος»
- ο ίδιος είχε αλληλογραφία με τον Ρόθκο, χαρακτηρίζοντας το «Ατιτλο νο7»,
σ' ένα από τα γράμματά του, ως πίνακα «φτιαγμένο από φως»


Il Deserto rosso (1964)