Η εξέγερση του Μάη του ΄68 ήταν μια γενικευμένη απόρριψη: του Θεού, του Ντε Γκωλ, της γραφειοκρατίας, της απάθειας, της κοινωνίας, της εργασίας ...

Η εξέγερση του Μάη του ΄68, έτσι αυθόρμητη που ήταν, γεννήθηκε με καισαρική τομή. Γι΄ αυτό, αν και ήταν βασικά αντιαυταρχική, δεν μπόρεσε να αποφύγει τις παρενέργειες
Όταν οι ιδέες κατέβηκαν στα οδοφράγματα
Οι «ηθικοί αυτουργοί» εκείνης της οργισμένης άνοιξης και της απόρριψης του συστήματος ήταν οι διανοούμενοι
Του ΡΟΥΣΣΟΥ ΒΡΑΝΑ
ΔΗΜΟΣΙΕΥΘΗΚΕ: Σάββατο 17 Μαΐου 2008

Η εξέγερση του Μάη του ΄68 ήταν μια γενικευμένη απόρριψη: του Θεού, του Ντε Γκωλ, της γραφειοκρατίας, της απάθειας, της κοινωνίας, της εργασίας, της τέχνης και τέλος της ίδιας της εξέγερσης. Αν οι φοιτητές και οι νέοι εκείνης της οργισμένης άνοιξης ήταν οι φυσικοί αυτουργοί αυτής της απόρριψης, ποιοι ήταν οι ηθικοί αυτουργοί της;

Oυδείς γνώριζε ακριβώς, ώσπου η Ιντερνασιονάλ Σιτουασιονίστ, μια ομάδα πρωτοποριακών καλλιτεχνών που είχε συγκροτηθεί τη δεκαετία του 1950 με στόχο να φέρει την επανάσταση στην καθημερινή ζωή, δημοσίευσε στο Πανεπιστήμιο του Στρασβούργου το φυλλάδιο «Για την αθλιότητα στους φοιτητικούς κύκλους». Από τα πιο ξεχωριστά μέλη της, ο Γκι Ντεμπόρ και ο Ραούλ Βανεγκέμ επηρέασαν ιδιαίτερα τους Γάλλους φοιτητές. Η Ιντερνασιονάλ Σιτουασιονίστ έλαβε ενεργό μέρος στην κατάληψη της Σορβόννης και ο Ντεμπόρ βρέθηκε στο πλευρό του Ντανιέλ Κον-Μπεντίτ και των άλλων εξεγερμένων. Η κεντρική ιδέα στη σκέψη του Ντεμπόρ ήταν η κοινωνία ως θέαμα. Στο σημαντικότερο βιβλίο του, «Η κοινωνία του θεάματος», γράφει: «Ολόκληρη η ζωή στις κοινωνίες όπου κυριαρχούν οι σύγχρονες συνθήκες παραγωγής παρουσιάζεται σαν μια απέραντη συσσώρευση θεαμάτων. Όλα όσα οι άνθρωποι τα ζούσαν κάποτε άμεσα, έχουν γίνει απλές αναπαραστάσεις». Στους παρισινούς τοίχους οι φοιτητές έγραφαν «Η πλήξη είναι αντεπαναστατική», απηχώντας τις ιδέες του Ραούλ Βανεγκέμ όπως αυτός τις είχε εκφράσει στο βιβλίο του «Η επανάσταση της καθημερινής ζωής».


Ο Ανρί Λεφέβρ. Τα γεγονότα του Μάη στη Γαλλία, αλλά και μια σειρά από άλλες εξεγέρσεις στην Ευρώπη και την Αμερική φάνηκε να δικαιώνουν έναν άλλον διανοούμενο, τον φιλόσοφο Ανρί Λεφέβρ. Την ώρα που οι σταλινικοί δεν φαίνονταν σε θέση να κατανοήσουν τους εξεγερμένους φοιτητές και να επικοινωνήσουν μαζί τους, ο Λεφέβρ έβλεπε αυτούς τους φοιτητές ως θύματα μιας κοινωνικής και πνευματικής αποξένωσης και ως φορείς μιας κοινωνικής απελευθέρωσης που θα οδηγούσε στη δημιουργία του «συνολικού ανθρώπου». Από μια άλλη αφετηρία και σε μια άλλη χώρα (την Αμερική), στη θεωρία της απόρριψης είχε οδηγηθεί και ο Χέρμπερτ Μαρκούζε, συνδυάζοντας τη μαρξιστική και τη φροϋδική θεωρία. Οι ιδέες του για τον «μονοδιάστατο άνθρωπο» της σύγχρονης βιομηχανικής κοινωνίας επηρέασαν βαθιά το ευρωπαϊκό φοιτητικό κίνημα, αν και ο Κον-Μπεντίτ, ένας από τους πρωταγωνιστές του γαλλικού Μάη, δεν το παραδέχθηκε ποτέ. «Κάποιοι έχουν προσπαθήσει να μας επιβάλουν τον Μαρκούζε σαν μέντορά μας», έχει δηλώσει. «Αστεία πράγματα. Κανείς μας δεν είχε διαβάσει Μαρκούζε. Κάποιοι διάβαζαν Μαρξ, φυσικά, ίσως Μπακούνιν, και τους σύγχρονους, Αλτουσέρ, Μάο, Γκεβάρα, Λεφέβρ. Όλοι σχεδόν οι αγωνιστές του κινήματος της 22ας Μαρτίου είχαν διαβάσει Σαρτρ». Ο Κον-Μπεντίτ «αποκαθιστούσε» έτσι το θεωρητικό πλαίσιο της εξέγερσης σαν μια λίγο- πολύ γαλλική υπόθεση.

Σε αυτό το πλαίσιο ουδείς αμφισβητεί τη συμβολή του Κορνήλιου Καστοριάδη, που ο ίδιος θεωρούσε τον εαυτό του «μαθητή» του Άγι Στίνα (Σπύρου Πρίφτη), μια σημαντική μορφή του ελληνικού επαναστατικού κινήματος. Μέσα από έναν κύκλο διανοουμένων οι οποίοι εξέδιδαν το περιοδικό «Σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα», ο Καστοριάδης ασκούσε κριτική στη δυτική καπιταλιστική και τη σοβιετική γραφειοκρατική κοινωνία.


Από χέρι σε χέρι. Η εξέγερση του Μάη του ΄68, έτσι αυθόρμητη που ήταν, γεννήθηκε με καισαρική τομή. Γι΄ αυτό, αν και ήταν βασικά αντιαυταρχική, δεν μπόρεσε να αποφύγει τις παρενέργειες. Το κόκκινο βιβλιαράκι του Μάο, που είχε ήδη γίνει μπεστ σέλερ στους φοιτητές της Αμερικής, κυκλοφορούσε από χέρι σε χέρι στα γαλλικά αμφιθέατρα. Το κινεζόφιλο ιδεολογικό κίνημα είχε επίκεντρό του την Εκόλ Νορμάλ, όπου ο φιλόσοφος Λουί Αλτουσέρ προσείλκυε λαμπρούς φοιτητές. Από την κριτική που άσκησε στο επίσημο Γαλλικό Κομμουνιστικό Κόμμα προήλθε η ηγεσία του μελλοντικού μαοϊκού κινήματος. Η εξέγερση του Μάη του ΄68 θέλησε κάτι εντελώς διαφορετικό από όλες τις προηγούμενες: την κατάργηση της ιεραρχικής κοινωνίας. Εκφυλίστηκε τελικά σε μια εξέγερση με αρχηγούς και οπαδούς- αυτό ακριβώς που ήθελαν να αποφύγουν ο Ντεμπόρ, ο Λεφέβρ και ο Καστοριάδης. Η Ιντερνασιονάλ Σιτουασιονίστ αντιστάθηκε μέχρι την τελευταία στιγμή:

αυτοδιαλύθηκε το 1972 για να μη γίνει και αυτή μέρος του θεάματος.


Η άλωση των κάστρων της παιδείας

Αν αλλάξουμε τον τρόπο που βλέπουμε τον κόσμο, είναι άραγε αυτό αρκετό για να αλλάξει ο κόσμος; Τον Μάη του ΄68 όλοι έδειχναν πεπεισμένοι γι΄ αυτό. «Το ΄68 ήμουν ένας από τους νεαρότερους καθηγητές στο Τμήμα Φιλολογίας της Σορβόννης, που ξεχώριζε για τον συντηρητισμό του», θυμάται στην εφημερίδα «Λιμπερασιόν» ο γλωσσολόγος Πιερ Ανκρεβέ. «Εκείνος ο Μάης επιτάχυνε ένα σωρό αλλαγές και νεωτερισμούς στο πανεπιστήμιο. Με την κατάληψη της Σορβόννης, οπλισμένοι με νέες ιδέες, χωρίς απαραιτήτως να τις έχουν αφομοιώσει, όλοι άρχισαν να συζητούν για τα πάντα. Η κρίση που προκάλεσε ο Μάης αφορούσε τον ίδιο τον πανεπιστημιακό θεσμό.

Αμφισβητήθηκαν το απηρχαιωμένο περιεχόμενό του, οι εξετάσεις του, οι αυταρχικές ιεραρχίες του».

Σάρκα και οστά. Το Πανεπιστήμιο της Βενσέν ήταν όμως το μοναδικό στο οποίο οι φοιτητές είδαν να υλοποιούνται και να διατηρούνται αρκετές από τις διεκδικήσεις τους και τα επόμενα χρόνια. Για πρώτη φορά καθηγητές από το εξωτερικό μπορούσαν να διδάξουν σε ένα γαλλικό πανεπιστήμιο για ένα χρόνο. Για πρώτη φορά μπορούσε κανείς να σπουδάσει εκεί χωρίς να έχει μπακαλορεά, να αφήνει τα παιδιά του στον πανεπιστημιακό παιδικό σταθμό και να παρακολουθεί νυχτερινά μαθήματα αν ήταν εργαζόμενος. Η διεκδίκηση του Μάη του ΄68 για εκδημοκρατισμό της ανώτατης εκπαίδευσης και για περισσότερη ισότητα στη γνώση έπαιρνε, έτσι, σάρκα και οστά.

Δεν είναι εύκολο να ξεχωρίσουμε σήμερα την κληρονομιά του Μάη του ΄68. Οι ιδέες από τις οποίες είχαν επηρεαστεί οι φοιτητές του δεν έδιναν ιδιαίτερη σημασία στα υλικά προβλήματα της ζωής που τόσο πολύ απασχολούν τους φοιτητές 40 χρόνια αργότερα. Πιθανότατα, το 1968 υπήρχαν περισσότεροι φτωχοί από όσο σήμερα. Οι μισθοί των εργαζομένων ήταν χαμηλότεροι και οι φοιτητικές υποτροφίες σπάνιες και πενιχρές. Όμως, τον Μάη του ΄68 οι φοιτητές είχαν περισσότερη αισιοδοξία: ζούσαν την αδελφοσύνη και την ελευθερία, με την ελπίδα να προχωρήσουν στην ισότητα.


Ο Μάης του ΄68 έχει πεθάνει; Ναι, μπαμπά!

Την άνοιξη του 1968, οι ταραξίες έκαιγαν το Παρίσι όπως ένα παιδί καίει τα παιχνίδια του. Ήθελαν να ξεμπερδεύουν με την κοινωνία τού «Ναι, μπαμπά». Τι γίνεται όμως όταν αυτοί οι ταραξίες κάποτε μεγαλώνουν και περνούν από τη μια όχθη στην άλλη; Ο Ραφαέλ Γκλικσμάν, γιος ενός από τους ταραξίες που ξεχώρισαν σε εκείνη την τελευταία γαλλική επανάσταση, δίνει τη δική του, αρκετά χιουμοριστική, εκδοχή για τη διαδρομή που διήνυσε ο πατέρας του από το 1968 μέχρι σήμερα. Κάτω το κράτος; Ναι, μπαμπά. Ζήτω η διαρκής επανάσταση; Ναι, μπαμπά. Κάτω οι Ρώσοι; Ναι, μπαμπά. Να βομβαρδίσουμε; Ναι, μπαμπά. Ο αντιαμερικανισμός είναι ο σοσιαλισμός των ηλιθίων; Ναι, μπαμπά. Ο Μάης του ΄68 ήταν μια αποθέωση του φιλελευθερισμού; Ναι, μπαμπά. Ο Ρεζίς Ντεμπρέ είναι ένας κακομοίρης; Ναι, μπαμπά.


Κόκκινος ή νεκρός. Το 1983 πολλοί είχαν ξαφνιαστεί από την ευκολία με την οποία ο Αντρέ Γκλικσμάν είχε στρατολογήσει τον γιο του για να δικαιολογήσει τον όψιμο ατλαντισμό του. «Πρέπει να αποδεχτώ να υποστεί ο γιος μου το σοβιετικό γκουλάγκ;» έλεγε τότε. Φυσικά, μόλις τεσσάρων ετών, ο γιος του δεν ήταν ακόμη σε θέση να ξέρει αν θα προτιμούσε να είναι κόκκινος ή νεκρός. Σήμερα ο Ραφαέλ αποκαλύπτει τα αισθήματά του στο βιβλίο του «Εξήγηση του Μάη του ΄68 στον Νικολά Σαρκοζί» (τουλάχιστον το υπογράφει μαζί με τον πατέρα του).

Η διαδρομή ενός μέρους της διανόησης από την αμφισβήτηση στον συντηρητισμό έγινε με πολλές μάσκες: με την «ανακάλυψη» του φιλελευθερισμού στις αρχές της δεκαετίας του 1980 (Φρανσουά Φιρέ, Μαρσέλ Γκοσέ), του έθνους (Ρεζίς Ντεμπρέ) ή ακόμη και του ουμανισμού (Λικ Φερί, Αλέν Ρενό). Στο βιβλίο του «Η σκέψη αντι-68», ο Σερζ Οντιέ παραδίδει στο πυρ της Ιστορίας τον Μισέλ Φουκώ, που έμεινε ένας απόμακρος παρατηρητής των γεγονότων του Μάη, τον Πιερ Μπουρντιέ, που δεν παρέλειψε να εκδηλώσει τις επιφυλάξεις του για τον αυθορμητισμό των εξεγερμένων και τον Κλοντ Λεβί-Στρος, που ήταν σαφώς αντίθετος στις ταραχές, τις οποίες έβλεπε σαν μια καταστροφή των πανεπιστημίων.


Χέρμπερτ Μαρκούζε: ραντεβού με την αμφισβήτηση

«O Μαρξ είναι ο προφήτης, ο Μαρκούζε ο ερμηνευτής του και ο Μάο η ρομφαία του» φώναζαν οι Ιταλοί φοιτητές τον Μάη του ΄68. Στις αρχές εκείνου του Μάη, ο Χέρμπερτ Μαρκούζε, ένας από τους πατέρες της ιδεολογίας της αμφισβήτησης, πέρασε από το Παρίσι. Και στις 11 Μαΐου 1968 μίλησε στην εφημερίδα «Λε Μοντ» για τα αίτια της εξέγερσης.

Βάζουν το όνομά σας δίπλα σε αυτό του Μαρξ και του Μάο.Τι έχετε να πείτε σε εκείνους που μιλούν για τα τρία «Μ»;

Δεν το καταλαβαίνω. Το έργο του Μαρξ το έχω μελετήσει πολύ. Αλλά τον Μάο; Είναι αλήθεια πως σήμερα, όποιος μαρξιστής δεν είναι παραδοσιακός κομμουνιστής, είναι μαοϊκός. Πάντα πίστευα πως υπάρχει εναλλακτική λύση και δεν διατήρησα στα βιβλία μου την παλιά μαρξιστική ιδεολογία. Οι σοσιαλιστικές κοινωνίες όπως έχουν εγκαθιδρυθεί δεν μου φαίνονται «ποιοτικά διαφορετικές» από τις άλλες, τις καπιταλιστικές κοινωνίες.

Νιώθετε ποτέ πως έχετε ξεπεραστεί από εκείνους που ενστερνίζονται τις απόψεις σας; Ίσως. Αν είναι βίαιοι, είναι επειδή είναι απελπισμένοι. Και η απελπισία μπορεί να είναι η κινητήρια δύναμη μιας αποτελεσματικής πολιτικής πράξης. Δείτε τους μαύρους που ζουν στα αμερικανικά γκέτο. Βάζουν φωτιά στις ίδιες τους τις γειτονιές, στα ίδια τους τα σπίτια. Δεν είναι μια επαναστατική πράξη, αλλά είναι μια πράξη απελπισίας και μια πολιτική πράξη. Η φοιτητική εξέγερση δεν στρέφεται ενάντια στα δεινά που προκαλεί αυτή η κοινωνία, αλλά ενάντια στα οφέλη της. Είναι ένα νέο φαινόμενο, που αφορά τη λεγόμενη «κοινωνία της αφθονίας».


Ποιες πιστεύετε πως είναι οι βασικές αιτίες για τις βίαιες διαδηλώσεις των φοιτητών σε τόσες πολλές χώρες;

Για τους Αμερικανούς και τους Γερμανούς φοιτητές, που τους γνωρίζω καλύτερα, δεν πρόκειται για μια ανάγκη μόνο πνευματική αλλά και ενστικτώδη. Απορρίπτουν μια ζωή που δεν είναι παρά ένας πόλεμος για επιβίωση, αρνούνται να μπουν σε αυτό που οι Άγγλοι ονομάζουν «κατεστημένο», γιατί πιστεύουν ότι δεν είναι πια αναγκαίο. Αισθάνονται πως ολόκληρη η ζωή τους θα καθοριστεί από τις απαιτήσεις της βιομηχανικής κοινωνίας, μόνο και μόνο για το συμφέρον των μεγάλων επιχειρήσεων, των στρατιωτικών και των πολιτικών. Δείτε τους χίπις. Η εξέγερσή τους στρέφεται ενάντια στην πουριτανική ηθική, ενάντια στην αμερικανική κοινωνία όπου όλοι πλένονται δέκα φορές την ημέρα και την ίδια ώρα σκοτώνουν και καίνε στο Βιετνάμ με την ίδια καθαρότητα. Διαμαρτύρονται λοιπόν μεθοδικά ενάντια σε αυτή την υποκρισία αφήνοντας τα μαλλιά τους και τα γένια τους μακριά, μένοντας άπλυτοι και αρνούμενοι να πάνε στον πό λεμο.


Τι απάντηση θα δίνατε στους φοιτητές που θα σας ρωτούσαν αν οι διαδηλώσεις τους έχουν νόημα και αν μπορούν να αλλάξουν την κοινωνία;

Στην Αμερική, η αυξανόμενη αντίθεση στον πόλεμο του Βιετνάμ έχει ήδη φέρει, τουλάχιστον εν μέρει, μια αλλαγή της αμερικανικής πολιτικής. Δεν πρέπει να τρέφουμε αυταπάτες, αλλά ούτε πρέπει να είμαστε ηττοπαθείς. Χρειάζεται να περιμένουμε ώσπου οι μάζες να συναντήσουν το κίνημα και να πάρουν μέρος στη διαδικασία. Πάντοτε όλα άρχιζαν από μια μικρή ομάδα εξεγερμένων διανοούμενων. Έχω την εντύπωση πως κάτι τέτοιο διακρίνεται και τώρα στις φοιτητικές εξεγέρσεις. Είναι όμως εντελώς αυθόρμητες. Τέτοιες εξεγέρσεις ασφαλώς δεν οδηγούν στη δημιουργία μιας επαναστατικής δύναμης. Όμως συγκλίνουν με τα τριτοκοσμικά κινήματα και με τις κινητοποιήσεις στα γκέτο. Είναι μια ισχυρή διαλυτική δύναμη.

ΕΙΠΕ:

Η εξέγερσή των χίπις στρέφεται ενάντια στην αμερικανική κοινωνία όπου όλοι πλένονται 10 φορές την ημέρα και την ίδια ώρα σκοτώνουν και καίνε στο Βιετνάμ με την ίδια καθαρότητα